Metody oceny starzenia się skóry

W raz z mijającym czasem starzeje się nasz organizm. Nie tylko stop­niowo ulegają wysłużeniu narządy we­wnętrzne, takie jak: serce, płuca, stawy czy kości, ale starzeje się również skó­ra. Proces ten widoczny jest dość szyb­ko, bowiem już w młodym wieku za­czynamy zauważać pierwsze siwe włosy lub pojedyncze zmarszczki czo­ła, okolic oczu i ust. Szybkość starze­nia się skóry zależy od wielu czynników. Dzielimy je na wewnątrzpochodne, takie jak: uwarunkowania genetycz­ne, sposób odżywiania się i styl życia, oraz zewnątrzpochodne, czyli wszelkie czynniki działające bezpośrednio na skórę, takie jak: słońce, zanieczyszcze­nia środowiska i dym papierosowy. Czynniki te mają wpływ na wszystkie warstwy skóry i powodują zmiany ich właściwości fizycznych, morfologicz­nych i fizjologicznych. Dzięki rozwojowi techniki i informatyki medycznej co­raz częściej można skorzystać z nieinwa­zyjnych metod oceny procesów sta­rzenia się skóry. Do najnowszych i najpopularniejszych należą: ultrasonografia, pomiar pojemności elektrycznej skóry, profilometria oraz pomiar wielko­ści przeznaskórkowej utraty wody.

Ultrasonografia, znana już od lat 50., w dermatologii znalazła zastosowanie dopiero niedawno. W badaniu dermatosonograficznym stosuje się tradycyjne ultrasonografy wyposażone w specjalne głowice o wysokiej częstotliwości. Im większa częstotliwość głowicy, tym lep­sza rozdzielczość uzyskanego obrazu, ale mniejsza głębokość penetracji. Fale ultradźwiękowe przechodząc przez po­szczególne warstwy skóry, są przez nie częściowo odbijane, tworząc echa o różnych amplitudach. Średnią ampli­tudę w danym rejonie nazywamy echogenicznością. Typowy obraz skóry w USG składa się z trzech warstw:

• echa wejściowego naskórka,
• echa skóry właściwej,
• bezechowej tkanki podskórnej.

Ultrasonografia pomocna jest w mo­nitorowaniu efektów terapeutycznych w ograniczonej i uogólnionej sklerodermii, czyli określeniu grubości guzów skórnych, np. czerniaka, raka podstawnokomórkowego, a także do oceny sku­teczności stosowania ogólnego i miejsco­wego leków działających na skórę.

Można odróżnić również obraz sta­rzenia się posłonecznego skóry od sta­rzenia się naturalnego. Obraz ultrasonograficzny skóry starzejącej się na skutek działania słońca jest bardzo charakterystyczny. A mianowicie podnaskórkowo widać pasmo niskoechogeniczne, którego grubość koreluje ze stopniem uszkodzenia słonecznego i powiększa się z wiekiem. Dochodzi do zmian w budowie włókien kolage­nowych i elastycznych warstwy brodawkowatej skóry, następuje kumula­cja glikozaminoglikanów w warstwie podnaskórkowej oraz zauważa się zwiększoną zawartość wody w tym re­jonie. Zmiany te szczególnie widocz­ne są w obrębie skóry okolic bardziej narażonych na promieniowanie sło­neczne, takich jak czoło i zewnętrzna powierzchnia przedramion. Skóra sta­rzejąca się naturalnie, bez dodatkowe­go działania słońca, czyli chronolo­gicznie, jest bardziej echogeniczna. Zachodzi tylko przemiana włókien tkanki łącznej i kwasu hialuronowego.

Możemy mierzyć pojemność elektryczną skóry, której war­tość zmienia się w zależności od stanu nawodnienia naskórka. W celu doko­nania pomiaru stosuje się specjalną sondę i wykorzystuje trzy warianty po­miarowe. Pomiar pojedynczy, jednosekundowy służy do porównania warto­ści najwyższych i najniższych oraz określenia wartości średnich poziomu nawodnienia warstwy rogowej skóry. Pomiar ciągły pozwala ocenić skórę przez bezpośrednie przyłożenie sondy do jej powierzchni. Natomiast pomiar ciągły bez bezpośredniego przyłożenia sondy do powierzchni określa stan skó­ry za pośrednictwem komory powietrz­nej. Dodatkowo dzięki tym pomiarom można oszacować zawartość melaniny, odczyn pH skóry i wielkość przezna­skórkowej utraty wody.

Uwodnienie warstwy rogowej zmienia się w zależności od wieku pacjenta. U osób starszych z powodu zmniejsze­nia całkowitej ilości lipidów naskórkowych, spadku wytwarzania naturalnych czynników nawilżania oraz ścieńczenia naskórka w całości dochodzi do zwięk­szonej utraty wody. Skóra staje się sucha i chropowata, a zdolność naskórka do za­trzymywania wody maleje o około 25%.

Technika replik skórnych zwana profilometrią to czasochłonna i stosun­kowo kosztowna metoda oceny głębo­kości zmarszczek. Pozwala ona ocenić zarówno drobne, bardzo powierzchow­ne, jak i głębsze zmarszczki powierzch­ni skóry. Technika ta polega na tworze­niu replik powierzchni skóry w gumie wielosiarczkowej, polietylenie lub żywi­cy epoksydowej. Obecnie najczęściej stosuje się tzw. siflo na bazie silikonu. Otrzymane odlewy skórne są następnie poddawane analizie za pomocą jednej z następujących metod profilometrycznych: badanie za pomocą mikroskopu elektronowego, analiza obrazu powsta­łych cieni, czyli badanie szarości, trój­wymiarowa profilometria laserowa. Otrzymane wyniki poddawane są ob­róbce komputerowej. Technika ta jest metodą pozwalającą na wykrycie bar­dzo niewielkich różnic w gładkości skó­ry oraz głębokości zmarszczek.

Możemy również mierzyć właściwości biomechanicznych skóry. Technika pomiaru polega na za­ssaniu określonego fragmentu skóry do otworu w sondzie pomiarowej przy sta­łej wartości podciśnienia. Mierzony jest opór stawiany przez skórę podczas wciągania oraz jej zdolności powraca­nia do pozycji początkowej. Wyniki nanoszone są na wykresie w postaci krzywej. Określane są:

• maksymalne odkształcenie oce­niające zawartość włókien kolageno­wych w badanej skórze,
• odkształcenie resztkowe obrazujące zawartość włókien elastycznych,
• histereza, czyli pole powierzchni na wykresie ograniczone przez krzywą rozciągania i relaksacji, które określa zawartość wody odpowiedzialnej za turgor skóry,
• elastyczność.

Dzięki tej metodzie można ocenić subtelne różnice wpływu preparatów kosmetycznych na wzrost uwodnienia poszczególnych warstw naskórka i skóry właściwej oraz zbadać stopień nasilenia procesu starzenia się skóry.

Jedną z bardzo ważnych funkcji skóry ludzkiej jest zapobieganie utracie wody z ustroju. Dzięki temu pomiarowi oce­nić można również gradient temperatu­ry i wilgotności nad badaną skórą. W pomieszczeniu, gdzie wykonywane są badania, muszą istnieć ściśle określo­ne warunki zewnętrzne (odpowiednia temperatura i wilgotność). Na stan ba­riery wodnej skóry oprócz czynników środowiskowych mogą wpływać niektó­re jednostki chorobowe, np. alergie lub choroby przebiegające z zaburzeniami rogowacenia. Z wiekiem dochodzi do zmniejszenia zdolności wiązania wody przez włókna kolagenowe oraz zmniej­szenia ilości glikozaminoglikanów w macierzy zewnątrz komórkowej. Wy­konanie pomiaru pozwala również oce­nić wpływ leków stosowanych doustnie i preparatów aplikowanych miejscowo, np. leków i kosmetyków, na przepusz­czalność skóry.

Fotografia kliniczna skóry pozwa­la stwierdzić obecność drobnych zmarszczek, przebarwień, teleangiektazji oraz głębszych pobruzdowań po­wierzchni. Oceny powstałych zdjęć skóry dokonuje dwóch lekarzy, którzy korzystają z odpowiedniej skali zmian. Najnowocześniejsze techniki cyfrowych kamer i aparatów fotograficznych w po­łączeniu ze specjalistycznym oprogra­mowaniem komputerowym pozwalają na obróbkę uzyskanych obrazów i uwidocznienie zmian o określonym kolorze, kształcie i głębokości.

Metoda rezonansu magnetycznego to badanie oceniające budowę anato­miczną skóry, jej metabolizm oraz wszelkie zmiany, a szczególnie przebar­wienia.

Każda z wyżej wymienionych metod oceny skóry pozwala określić inne jej parametry, począwszy od cech morfo­logicznych, poprzez metabolizm, aż do zmian chorobowych rozwijających się w poszczególnych warstwach naskórka i skóry właściwej. Dopiero zastosowa­nie jednocześnie kilku z nich daje moż­liwość obiektywnej oceny stopnia za­awansowania starzenia się skóry.

dr n. med. Małgorzata Kolenda