Powieki stanowią niezmiernie ważną część twarzy. Pełnią bardzo istotną, ochronną funkcję dla oka. Zaburzenia ich rozwoju, choroby, przebyte operacje, zmiany spowodowane procesem starzenia stanowią poważny problem zdrowotny i zdecydowanie umniejszają komfort życia.
Doceniając wagę problemu powołaliśmy jednostkę skoncentrowaną na leczeniu plastycznym, rekonstrukcyjnym i estetycznym powiek.
Anatomia
Granice powieki górnej wyznaczają brwi, a dolnej krawędzie oczodołów.
Powieki są złożonym narządem zbudowanym z:
- cienkiej skóry zawierającej gruczoły łojowe i potowe,
- z różnych mięśni oka (m. okrężny, kompleks dźwigacza powieki górnej),
- tarczki powiekowej, która nadaje powiece określoną sztywność,
- ciał tłuszczowych, które chronią i stabilizują gałkę oczną oraz spojówki.
Brzegi powiek zawierają rzęsy.
Narząd łzowy składa się z gruczołów łzowych zlokalizowanych w górno-bocznej części oczodołu.
Łzy tworzą bardzo gładką powierzchnię gałki ocznej, co jest nieodzowne do prawidłowego załamywania światła przez rogówkę. Dostarczają także tlen do powierzchownych warstw rogówki, która jest pozbawiona własnych naczyń. Łzy obmywają i oczyszczają gałki, a jednocześnie chronią je przed bakteriami. Punkty łzowe w przyśrodkowych częściach powiek zbierają łzy i poprzez system kanalików odprowadzają łzy do woreczka łzowego w przyśrodkowym kącie oka, a stąd do jamy nosowej poprzez przewód nosowo-łzowy.
Powieki wraz z łukami brwiowymi i rzęsami, spojówki powiek i gałki ocznej oraz narząd łzowy tworzą tzw. aparat ochronny oka. Włosy na łukach brwiowych i rzęsy chronią oko przed potem i drobnymi ciałami obcymi. Mięśnie powiek umożliwiają odruchowe ich zamknięcie zarówno w czasie mrugania, jak i podczas snu. Mruganie ułatwia nawilżanie łzami przedniej powieki gałki ocznej.
Różne ciekawostki
- Człowiek mruga średnio 1-2 razy co 10 sekund, a każde mrugnięcie trwa około 1/3 sekundy. Oznacza to, że w ciągu 12-godzinnego dnia mrugamy łącznie przez około 25 minut.
- Świadomie możemy ograniczyć częstotliwość mrugania, ale w końcu pieczenie oczu zmusi nas do kapitulacji najdalej po dwóch minutach. W ten sposób gałki oczne bronią się przed wysychaniem. Podczas nurkowania mogą pozostawać otwarte przez całe 5 minut.
- Noworodki mrugają znacznie rzadziej – 1-4 razy na minutę. Liczba ta zwiększa się około 6-go miesiąca życia.
- Gruczoły łzowe noworodków nie wydzielają łez. Dzieci w tym wieku płaczą więc „na sucho”.
- Pierwsze łzy pojawiają się około 2-go miesiąca życia.
- Brzeg powieki powinien dotykać powierzchni gałki ocznej.
- Powieki zamykają się jak zamek błyskawiczny: od kącika zewnętrznego oka do wewnątrz.
- Oko otwarte jest średnio 15 godzin na dobę, w tym czasie średnio 6 tys. razy przesunie się po nim powieka, łzy wydzielane są ciągle – ich ilość nie przekracza 0,75 grama na dobę, dodatkowo powstaje ich 0,5 grama w czasie np. śmiechu, złości czy strachu. Człowiek jako jedyny posiada umiejętność wyrażania emocji płaczem. Niektórzy uważają, że płacz to nie tylko wizualny objaw smutku. Ponieważ wraz ze łzami organizm pozbywa się substancji chemicznych powstających wskutek nadmiernego stresu, to można uznać, że płacz ma też działanie zdrowotne.
Choroby powiek
Choroby i patologie powiek są związane z chorobami ogólnymi np. tarczycy, chorobami neurologicznymi lub mogą być skutkiem miejscowych zapaleń wywołanych przez czynniki zakaźne, alergiczne i inne. Mogą powstać w wyniku urazów i nowotworów, a także wad wrodzonych. Często są zmianami związanymi z wiekiem. Zmiany te możemy podzielić na:
Wady położenia powiek
Głównymi przyczynami występowania zmian w ustawieniu powiek są: zmiany w elastyczności powiek, zmiany związane z wiekiem oraz guzy powiek.
Tworzące się nadmierne pofałdowania powieki, zmarszczki, poszerzone włosowate naczynia krwionośne i uwypuklenia powiek powodują ich nieestetyczny wygląd. Czasem tłuszcz oczodołowy przemieszcza się do przodu i powieki dolne stają się workowate.
- Opadnięcie powieki górnej może być wrodzone lub nabyte i jest stosunkowo często spotykaną wadą.
Wrodzone opadnięcie powiek jest najczęściej jednostronne, może być o różnym stopniu nasilenia , w skrajnych przypadkach powoduje całkowite zamknięcie powiek. Leczenie polega na operacyjnym skróceniu kompleksu dźwigacza powieki i wycięciu nadmiaru skóry powieki. Operacje wykonuje się w znieczuleniu miejscowym, podczas którego chirurg kontroluje stopień podciągnięcia powieki.
W przypadkach kiedy opadanie powoduje zaburzenia widzenia zabieg operacyjny można wykonać u dzieci po 5 roku życia w znieczuleniu ogólnym.
Nabyte opadanie powiek może być powodowane przez zmiany:
- neurologiczne, tj. porażenie trzeciego nerwu czaszkowego, urazowe, wynikające z uszkodzenia dźwigacza powieki,
- związane z wiekiem;
U osób starszych w wyniku zwiotczenia skóry powiek, któremu często towarzyszy rozstęp przegrody oczodołowej i przepuklina tkanki tłuszczowej oczodołu, opadanie powiek może powodować zaburzenia widzenia z przesłonięciem pola widzenia, wywinięcie lub podwinięcie powiek.
- Podwinięcie powieki (entropion)
Polega ono na zawinięciu brzegu powieki do worka spojówkowego i najczęściej dotyczy powieki dolnej. Zazwyczaj dochodzi do niego, kiedy chory spojrzy na dół lub silnie zaciska powieki. Podwinięcie powieki występuje przeważnie u osób starszych, ze względu na zwiotczenie u nich mięśnia okrężnego oka. Inną przyczyną mogą być blizny w obrębie powiek. Zawinięte do worka spojówkowego rzęsy powodują podrażnienie oka, a czasami uszkodzenie rogówki. Gałka oczna często jest zaczerwieniona. Trwałe wyleczenie daje tylko zabieg operacyjny.
- Wywinięcie powieki (ektropion)
Najczęstsze przyczyny odwinięcia powieki to:
- zmiany zanikowe mięśnia okrężnego oka powodujące zwiotczenie,
- blizny skóry okolicy powiek,
- przebyte zabiegi operacyjne powiek,
- porażenie nerwu twarzowego;
Nieprawidłowe ustawienie brzegu powieki powoduje utrudnienie odpływu łez oraz zaburzenia prawidłowego zwilżania powierzchni rogówki, w wyniku czego dochodzi do podrażnienia gałki ocznej. Leczenie wyłącznie chirurgiczne.
Guzy powiek
- Guzy łagodne:
JĘCZMIEŃ – ropne zapalnie gruczołu łojowego w tarczce powiekowej. Objawy to ból, obrzęk powieki i zaczerwienienie spojówki. Po kilku dniach treść ropna może się przebić i zakazić sąsiednie mieszki włosowe. Leczenie jest najczęściej zachowawcze.
GRADÓWKA – jest przewlekłym stanem zapalnym gruczołu tarczkowego Meiboma. Do głównych objawów zalicza się ograniczone, niebolesne zgrubienie tarczki na brzegu powieki, które uwypukla się pod skórą, lub – od wewnątrz – pod spojówkę powieki. Ten niebolesny guzek w powiece zazwyczaj cofa się samoistnie w ciągu 6 miesięcy. Zdarza się również, że jęczmień wewnętrzny przechodzi w gradówkę. Gdy zastosowane leczenie (takie, jak w przypadku jęczmienia) nie odniesie skutku i gradówka nie cofnie się, należy ją usunąć operacyjnie. Nawracająca gradówka może być objawem raka gruczołu Meiboma. W przypadkach wątpliwych należy wykonać badanie histopatologiczne.
KĘPKI ŻÓŁTE – to podskórne złogi cholesterolu. Zmiany przybierają charakter grudkowy, dobrze odgraniczony, mnogi, o żółtym lub pomarańczowym zabarwieniu. Mogą osiągać rozmiary do 7 cm, ale zwykle są dużo mniejsze, często ledwo widoczne. Zlokalizowane są w okolicy okołonosowej oka (kąta przyśrodkowego oka). Kępki nie dają objawów bólowych, ani nie są bezpośrednio niebezpieczne dla zdrowia czy życia. Kępki żółte są głównie spowodowane przez hiperlipidemię, czyli stan podwyższonego stężenia tłuszczu (cholesterolu i trójglicerydów) we krwi.
Często te zmiany współwystępują z cukrzycą, pierwotną marskością żółciową wątroby oraz z niektórymi nowotworami. Mogą występować rodzinnie. Zmiany mogą się pojawić w każdej grupie wiekowej, ale dużo częściej w czwartej i piątej dekadzie życia oraz u kobiet i osób z czynnikami ryzyka wymienionymi wcześniej. Leczenie polega na unormowaniu poziomu lipidów i chirurgicznym wycięciu zmian. Im mniejsze są zmiany, tym lepsze efekty estetyczne zabiegu.
Guzy złośliwe
RAK PODSTAWNOKOMÓRKOWY – jest najczęstszym nowotworem złośliwym powiek. Rozwija się on często przy brzegu wolnym powieki dolnej. Charakteryzuje się trzema formami histologicznymi i klinicznymi: guzkową, wrzodziejącą i twardniejącą:
- postać guzkowa ma perełkowatą powierzchnię i poszerzone naczynia; guzek bywa niekiedy brunatno zabarwiony;
- postać wrzodziejąca ma kraterowato zagłębione centrum, otoczone wałowatym brzegiem; łatwo krwawi; wzrost guza jest wolny, przerzuty odległe i niezwykle rzadkie; nieleczony nowotwór może przyjąć formę drążącą i zajmować nie tylko okoliczną skórę, ale i oczodół, powodując masywne zniszczenie tkanek z wniknięciem do zatok i jamy czaszki;
- postać twardniejąca raka podstawnokomórkowego ma postać stwardnienia o źle widocznych granicach i utrudniającym rozpoznanie, niecharakterystycznym wyglądzie.
Leczenie polega na chirurgicznym wycięciu powieki wraz z guzem w granicach zdrowej tkanki. Zmianę przesyła się do badania histopatologicznego. Im mniejszy jest guz nowotworowy, tym mniejszy jest zakres wycięcia powieki, rekonstrukcja oraz ryzyko nawrotu. Zabiegi są wykonywane bardzo precyzyjnie. Wyniki leczenia zarówno pod względem funkcjonalności jak i estetyki są przeważnie dobre. Czasami nawroty rozwijają się w miejscu wcześniej operowanym. Mówimy wówczas o wznowie nowotworu. W takim przypadku wskazany jest powtórny zabieg operacyjny.
W zaniedbanych przypadkach guzy powiek rozrastają się i mogą niszczyć powiekę wraz z gałką oczną.
W skrajnych przypadkach konieczne jest usunięcie gałki ocznej.
Wskazania do leczenia operacyjnego powiek
Wskazania funkcjonalne:
- ograniczenie pola widzenia
- opadanie powiek
- guzy powiek
- podwinięcie i wywinięcie powiek
- przykurcze powiek
- niedomykalność powiek
Wskazania estetyczne:
- wiotkie powieki
- przepukliny powiekowe
Metody operacyjne
- Blefaroplastyka – estetyczna operacja powiek polegająca na wycięciu nadmiaru tkanek powiekowych (skóry, mięśni, tłuszczu, itp.)
- Klinowe wycięcie powieki – polega na wycięciu fragmentu powieki (wszystkie warstwy: spojówka, mięśnie, tarczka, skóra) i rekonstrukcji powieki.
Stan przed i po klinowym wycięciu powieki dolnej
Wycięcie zmiany nowotworowej powieki dolnej i pokrycie ubytku przeszczepem skóry
Korekcje chirurgiczne powiek są najczęściej wykonywane w znieczuleniu miejscowym. W uzasadnionych przypadkach zabiegi są przeprowadzane w znieczuleniu ogólnym.
NALEŻY PAMIĘTAĆ ŻE WSZYSTKIE DŁUGO UTRZYMUJĄCE SIĘ ZMIANY W OBRĘBIE POWIEK WYMAGAJĄ PILNEJ KONSULTACJI U LEKARZA SPECJALISTY.