Prewencyjna mastektomia – kontekst psychologiczny

Kobiety są coraz bardziej świadome wpływu genów oraz historii zachorowań na raka w rodzinie, na ich osobiste zdrowie i przyszłość. Rak piersi, jako drugi najczęściej diagnozowany nowotwór, jest corocznie przyczyną śmierci wielu tysiecy Polek.

Ciało jest dla człowieka jednym z podstawowych narzędzi komunikowania się ze światem, budowania poczuca tożsamości i samooceny. Piersi dla kobiety znaczą jeszcze więcej, ponieważ leżą u podstaw poczucia bycia kobietą, matką, kochanką.

Nie jest więc zaskoczeniem, że decyzja o profilaktycznej mastektomii jest coraz częściej brana pod uwagę. Kobiety ufają, że mimo iż obciążona ryzykiem, to jednak jest to jedna z najlepszych możliwości, dająca względne ukojenie obaw przed zachorowaniem. Pomimo faktu, że temat dotyczy kwestii tak fundamentalnych jak zdrowe życie lub zachorowanie, a nawet śmierć, to jednak nie można zapominać, że związany jest z częścią ciała niezwykle istotną dla kobiety, jaką bez wątpienia są piersi. Niejednokrotnie to właśnie piersi zajmują wysokie miejsce w globalnej samoocenie uzależnionej od obrazu ciała (bardziej niż np. nogi, pośladki czy brzuch). Co więc sprawia, że kobiety rozważają taką odważną decyzję i co ma wpływ na jej podjęcie?

Krok pierwszy – Autonomiczna decyzja

Badania wskazują na generalne zadowolenie kobiet, które zdecydowały się na profilaktyczną mastektomię. Jednocześnie duża część z nich wskazuje na bardzo silny stres psychologiczny, brak psychologicznego wsparcia przed i po zabiegu oraz brak zrozumienia samej procedury chirurgicznej. Profilaktyczna mastektomia dotyczy najczęściej kobiet w wieku 30-40 lat, choć zabieg wykonywany jest właściwie w prawie każdym wieku. Czasem decyzja zależy od tego, kiedy kobieta dowie się o swoim obciążeniu genetycznym, a czasem zależy od przebytych ostatnio doświadczeń życiowych. Niezwykle istotna jest rola rodziny oraz bliskich. Co ciekawe często dzieje się tak, że bliscy w „dobrej wierze” sugerują, że taki zabieg nie jest konieczny. Jednak, jedynie kobieta będąca w tej konkretnej sytuacji, jest w stanie rozważyć wszsytkie za i przeciw. Nawet siostry z taką samą diagnozą i podobną sytuacją rodzinną mogą dojść do zupełnie innych wniosków. Ta kwestia jest jednak rozwiązywana coraz częściej poprzez obecność psychologa w zespole specjalistów w czasie podejmowania decyzji jak i po zabiegu.

Rola partnera

Niezależnie od jakości życia seksualnego, obie strony (pacjentka i jej partner) w wywiadach klinicznych zawsze podkreślają, że wspólne przejście przez zabieg bardzo ich do siebie zbliżyło i umocniło ich związek. Niezwykle istotna jest również rola partnera lub męża. Większość danych wskazuje, że mężczyźni cenią sobie przede wszystkim redukcję lęku przed śmiercią ich partnerki. Jednocześnie, decyzja o prewencyjnej mastektomii wiąże się również z pewnymi zagrożeniami i warto na ten temat otwarcie rozmawiać. Strata piersi niesie za sobą konsekwencje w życiu seksulanym, do których trzeba się będzie wspólnie przystosować, choć to kobietom jest najtrudniej w tej kwestii, bowiem mężczyźni po jakimś czasie zazwyczaj uznają je za tak samo atrakcyjne jak dotychczas.

Dlaczego kobiety rozważają prewencyjną mastektomię?

• mają małe dzieci i bardzo pragną uczestniczyć w ich wychowaniu, towarzyszyć w różnych momentach ich życia, a także zostać w przyszłości babciami,
• mają bliską osobę w rodzinie, u której (szczególnie w młodym wieku) zdiagnozowano raka piersi. Niektóre kobiety myślą o wieku zdiagnozowania nowotworu u swoich babć i matek i podejmują decyzję o mastektomii wcześniej, by uniknąć powtórzenia podobnej sytuacji,
• u niektórych kobiet lęk przed okresową mammografią wzrasta wraz z upływem lat, poszukują więc rozwiązania bardziej stałego, dającego większe poczucie bezpieczeństwa.

Rola lekarza

Wiele badań wskazuje, że kobiety podejmujące decyzję o prewencyjnej mastektomii są wystraszone, niedoinformowane. Nie rozumiejąc procedury, nie wiedzą tak naprawdę na co się decydują. Rola specjalisty pozostającego z nimi w kontakcie jest kluczowa. Ogromną wagę ma język, jakim posługuje się lekarz (już samo sformułowanie „prewencyjna mastektomia” może budzić wątpliwości ponieważ nie zabezpiecza w stu procentach przed zachorowaniem) oraz czas poświęcony pacjentce. Komunikowanie informacji na temat ryzyka, zarówno wykonania zabiegu jak i jego zaniechania, powinno odbywać się na różne sposoby – różnymi słowami, porównaniami, wyjaśnieniami.

Psychologiczne wsparcie

Większość kobiet, gdy zaproponuje im się konsultację psychologiczną w tym trudnym dla nich momencie decyzji, chętnie z niej korzysta. Badane pacjentki wskazują, że mogły w ten sposób zredukować lęk i przeżywany stres związany z niepewnością. Znacząca część z nich korzystała także ze wsparcia psychologa po zabiegu twierdząc, że pomogło im to oswoić się z nowym obrazem siebie i skuteczniej pracować nad swoją samooceną. Inne badania wskazują, że 1/3 kobiet rozważajacych decyzję o profilaktycznej mastektomii jest w stanie umiarkowanej depresji lub/i w żałobie po stracie matki. Są to więc warunki emocjonalne, które wymagają szczególnej psychologicznej uważności i troski, zwłaszcza w obliczu podejmowania tak ważnej, świadomej decyzji.

Wsparcie psychologiczne jest wskazane, ponieważ różne uczucia pojawiają się u kobiety na przestrzeni całego porcesu – od decyzji o profilaktycznej mastektomii po odzyskiwanie zdrowia po zabiegu (i czasem rekonstrukcję piersi).

Podczas gdy na początku dominującym uczuciem jest lęk, tak w czasie rekonwalescencji są nimi żałoba po stracie piersi i obniżona samoocena. Jest niezwykle istotne aby kobiety były świadome tego, co mogą przeżywać po zabiegu. Nie będzie to wtedy tak zaskakujące i będą mogły lepiej przygotować na to zarówno siebie jak i swoich najbliższych.

Konsultacja z psychologiem

Zależnie od tego, kto kieruje pacjentkę do psychologa – lekarz czy ona sama, konsultacja może wyglądac nieco inaczej. Na pewno można wymienić kilka ważnych kwestii, które warto poruszyć na takim spotkaniu:

• Jaka była moja reakcja, na informację o posiadaniu genu BRCA1 lub BRCA2? A może już wcześniej biorąc pod uwagę rodzinną historię zachorowalności na raka, obawiałam się o swoje zdrowie?
• Czego najbardziej się boję, jakie są moje wątpliwości i jakie rozważam możliwości poradzenia sobie w tej sytuacji?
• Jaka jest moja motywacja do poddania się prewencyjnej mastektomii? Czy mam jakieś pytania, nie rozumiem czegoś (nawet jeśli dotyczy to informacji medycznych)?
• Jakich spodziewam się zmian w życiu po zabiegu? Czy obawiam się, że moje życie seksulane się zmieni?
• Jak bradzo uzależniam swoją ogólną samoocenę od wyglądu moich piersi? Jaki miałam i mam do nich stosunek?
• Jakiego potrzebuję wsparcia i od kogo? Co moge zrobić by je otrzymać?

To oczywiście tylko przykładowe pytania, niemniej jednak pokazujące jak wiele ważnych spraw porusza najczęściej w swojej głowie i sercu kobieta, która stoi w obliczu decyzji o prewencyjnej mastektomii. Głównym motywatorem przy tego typu zabiegu jest chęć zmniejszenia lęku przed zachorowaniem i śmiercią. W opozycji do tego lęku jest chęć zachowania swoich piersi i obrazu ciała. Obie te potrzeby mogą być i najczęściej są w konflikcie, i choć chęć zminimalizowania lęku najczęściej wygrywa, to jednak samoocena w pierwszych miesiącach po zabiegu spada dość znacząco. Jest to widoczne zwłaszcza w pierwszych 6 miesiącach po zabiegu, podczas których kobiety muszą na nowo zbudować i zaakceptować nowy obraz siebie.

Podsumowanie

Z całą pewnością decyzja, o której tutaj mowa jest trudna. Człowiek zupełnie inaczej rozważa różne możliwości będąc w sytuacji silnego lęku i stresu. Wówczas największą motywacją bywa chęć uniknięcia tych nieprzyjemnych odczuć, a reszta wątpliwości, przekonań i obaw schodzi na dalszy plan. Aby w jak najbardziej świadomy sposób podjąć decyzję, która jest przecież nieodwracalna, warto ze spokojem zatrzymać się w ucieczce przed strachem i w bezpiecznych warunkach rozważyć wszystkie za i przeciw. Nie zawsze jest to możliwe przy udziale najbliższych osób. Po pierwsze dlatego, że często kierują nimi ich własne przekonania i lęki, a po drugie nikt z nich nie będzie musiał ponosić bezpośrednich konsekwencji zabiegu. Warto w tym celu rozważyć możliwość konsultacji i profesjonalnego wsparcia psychologa w celu redukcji lęku i przygotowania się na to, jak można poradzić sobie z uczuciami, które mogą pojawić się po zabiegu.

Zdjęcia przed i po
Profilaktyczna mastektomia

Zobacz galerię

Warto wiedzieć

• Każda decyzja odnośnie profilaktycznej mastektomii będzie dobra, jeśli będzie Twoja!
• Bliscy będą próbowali Ci pomóc podjąć decyzję i będą to robili zgdonie ze swoimi lękami, przekonaniami i wyobrażeniami na Twój temat. Podziękuj im za wsparcie i wytłumacz, że to jednak Twoja, osobista decyzja.
• Pamiętaj, że rozważając mastektomię kierujesz się prawdopodobnie głównie lękiem przed zachorowaniem na raka. Ten rodzaj motywacji, choć jest prawdziwy i bardzo silny, utrudnia dostrzeżenie wszsytkich za i przeciw, daj sobie więc czas, porozmawiaj z psychologiem jeśli tego potrzebujesz.
• Zawsze masz prawo wnikliwie zrozumieć kwestię redukcji zagrożenia zachorowania na raka poprzez mastektomię oraz przebiegu operacji i procesu dochodzenia do zdrowia. Pytaj o wszystko do czego masz wątpliwości!
• Rozmawiaj o tym ze swoim partnerem! Większość kobiet obawia się, jak zareagują ich mężczyźni, a okazuje się najczęściej, że nie mają z tym większego problemu, a najbardziej istotne jest dla nich, by mogli dalej wspólnie żyć.
• Po zabiegu możesz spodziewać się obniżonej samooceny, niepewności w kontaktach seksualnych, spadku poczucia własnej wartości. Będziesz na to narażona najbardziej w ciągu pierwszych 6 miesięcy od zabiegu. Badania wskazują, że wraz z upływem czasu kobiety coraz lepiej radzą sobie ze zbudowaniem nowego, satysfakcjonującego obrazu własnego ciała. Bardzo istotny jest również fakt czy decydujesz się na zabieg rekonstrukcji piersi czy też nie.

Źródła:

• Susan F. Smith Center for Woman’s Cancers; Ask the cancer genetics team: medical and psychological considerations of a preventive mastectomy; http://www.dana-farber.org/Health-Library/Ask-the-cancer-genetics-team–medical-and-psychological-considerations-of-a-preventive-mastectomy.aspx
• Payne, David K.; Current Status of Prophylactic Mastectomy; Oncology (Oct. 01/2002) http://www.cancernetwork.com/review-article/current-status-prophylactic-mastectomy
• Murly BM Tan, Eveline MA Bleiker Marian BE Menke-Pluymers, Arthur R Van Gool, Silvia van Dooren, Bert N Van Geel, Madeleine MA Tilanus-Linthorst
• Karina CM Bartels, Jan GM Klijn, Cecile TM Brekelmans, Caroline Seynaeve ; Standard psychological consultations and follow up for women at increased risk of hereditary breast cancer considering prophylactic mastectomy; Hereditary Cancer in Clinical Practice (2009, 7:6) ; http://www.hccpjournal.com/content/7/1/6
• Yvonne Brandberg, Kerstin Sandelin, Staffan Erikson, Go¨ran Jurell, Annelie Liljegren, Annika Lindblom, Ann Lind´en, Anna von Wachenfeldt, Marie Wickman, and Brita Arver; Psychological Reactions, Quality of Life, and Body Image After Bilateral Prophylactic Mastectomy in Women At High Risk for Breast Cancer: A Prospective 1-Year Follow-Up Study; JOURNAL OF CLINICAL ONCOLOGY; VOLUME 26 # NUMBER 24 # AUGUST 20 2008
• Mariska den Heijer, Caroline Seynaeve, Reinier Timman, Hugo J. Duivenvoorden, Kathleen Vanheusden, Madeleine Tilanus-Linthorst, Marian B.E. Menke-Pluijmers, Aad Tibben; Body image and psychological distress after prophylactic mastectomy and brest resonstruction in genetically predisposed woman: a prospective long-term follow-up study, European Jurnal od Cancer 48 (2012)