Słuchaj swojego pacjenta, on chce Ci powiedzieć, co mu dolega…
Sir William Osler
Bardzo często dzieci nie potrafią określić słowami swoich dolegliwości. Z drugiej strony, nie zawsze dorosłym starcza czasu i cierpliwości, by uważnie wysłuchać skarg dziecka. Tworząca się bariera w komunikacji z małym pacjentem staje się często powodem frustracji i poczucia obniżonej własnej wartości dziecka.
Sztuka może być jedną z form uzewnętrznienia ukrytych uczuć dziecka. Analizując rysunki dzieci leczonych chirurgicznie z powodu wrodzonych wad w obrębie twarzy, można wyraźnie zaobserwować zmienność ich nastroju. Przed leczeniem dzieci uwypuklają te części ciała, które ich zdaniem odbiegają od normy, w oczach rysowanych postaci często widać łzy, ich twarze są pełne niepokoju i smutku, tło rysunku jest ciemne, spowite deszczowymi chmurami.
Po operacjach rysunki są kolorowe, często powtarza się motyw słońca, korygowane części ciała są przedstawiane we właściwych proporcjach. Pod rysunkami często pojawiają się podpisy: „jestem wolny, szczęśliwy…” Przeprowadzane analizy psychiatryczne dzieci przed operacją i po niej potwierdzają zmiany nastroju i poczucia własnej wartości małych pacjentów.
Chirurgia plastyczna zajmuje się m.in. korekcją różnych wad wrodzonych i anomalii rozwojowych. Ich obecność jest szczególnie dotkliwie odczuwana przez dzieci, poddane dodatkowo presji otoczenia, które wielokrotnie jest mało tolerancyjne.
Wygląd człowieka nie jest jedynym atrybutem jego atrakcyjności, jednak w przypadku dziecka jakakolwiek odmienność w wyglądzie zewnętrznym
może być przyczyną głębokich kompleksów. Chirurgia plastyczna nie jest jedynym sposobem poprawy samooceny dziecka, jednak w uzasadnionych przypadkach może odgrywać kluczową rolę w ocenie własnej wartości i w komforcie życia społecznego.
Często dziecko nie potrafi w pełni wyrazić słowami swoich odczuć. Można je analizować za pomocą różnych testów psychologicznych lub też na podstawie rysunków tworzonych przez dzieci spontanicznie. W analizach tych powtarzają się cztery zasadnicze cechy, takie jak: transformacja (transformation), otwarcie (encapsulation), wyolbrzymianie (exaggeration) i zaakcentowanie (accentuation).
Rysunek 6-letniego chłopca z odstającymi uszami. Autoportret przed i po zabiegu korekcji uszu
Transformacja wyrażana jest przez zamianę takich elementów, jak ciemne chmury czy deszcz, odzwierciedlające smutek i poczucie izolacji przed operacją, na elementy bogate w barwy, z często zaznaczonym motywem słońca, co odzwierciedla radość po operacji.
Otwarcie polega na zamianie akcentowanych przed operacją elementów oddzielenia i izolacji osoby dziecka od otoczenia na brak takich barier po leczeniu korekcyjnym.
Wyolbrzymianie widoczne jest w postaci rysowania nieakceptowanych części ciała (uszy, nos) w sposób nieproporcjonalnie duży i sprowadzanie ich do właściwych proporcji po operacji.
Zaakcentowanie polega na dodawaniu do rysunków podpisów mających na celu wzmocnienie odczuć dziecka. Bywa, że są to uszczypliwe uwagi otoczenia przed leczeniem, zmieniające się na słowa uznania po operacji. Czasami Rysunek 6-letniego chłopca z odstającymi uszami. Autoportret przed i po zabiegu korekcji uszu podpisy mają charakter informacyjny, mówiący o kolejnych etapach operacji.
Prace plastyczne mogą być niezmiernie pomocne w ocenie stanu psychicznego dziecka. Ich wnikliwa analiza pomaga lepiej zrozumieć odczucia dziecka i stanowi niezmiernie ważny element we właściwej komunikacji pomiędzy dzieckiem i lekarzem, a także wielokrotnie pomiędzy dzieckiem i rodzicami. Pamiętajmy o tym w kontaktach z naszymi pociechami.
dr n. med. Jerzy Kolasiński