Psychodermatologia opisuje aspekt dermatologii z elementami psychologii lub/i psychiatrii. Dermatolodzy wiedzą najlepiej, że wiele spośród zgłaszających się do nich pacjentów opisuje objawy, w których kluczową rolę odgrywają aspekty psychologiczne, a nie jedynie skórne. Można nawet powiedzieć, że dokładna ilość pacjentów uznanych jako psychodermatologicznych zależy niejednokrotnie od świadomości i wrażliwości klinicysty, do którego się zgłaszają. Czynniki psychologiczne i psychiatryczne są istotnym aspektem u 30% pacjentów dermatologicznych, co jest liczbą znaczącą.
Związek skóry z problemami natury psychicznej (zaburzenia psychodermatologiczne) można podzielić na trzy kategorie:
- Główne zaburzenie dermatologiczne przyspieszone lub podrażnione przez stres (zaburzenia psychofizjologiczne – psychophysiologicaldisorders) np. łuszczyca, egzema. Choć stopień, w jaki stres wpływa na zdrowie pacjenta, jest różny w indywidualnych przypadkach, z pewnością trudno nie zauważyć jego związku z zaostrzeniem się lub ujawnieniem szeregu objawów skórnych. Badacze tego zjawiska najczęściej posługują się listą stresorów, czyli negatywnych wydarzeń, by ocenić jak mocno wpływają one na życie osoby chorej. Niejednokrotnie również odnoszą się do tego jak mocno samo zaburzenie dermatologiczne może powodować wtórnie przeżywany stres, lęk czy depresję. Ciekawe jest, że przeżywany stres jest powiązany ze zmianami w odporności i występowaniem nadwrażliwości bariery ochronnej – skóry.
- Wtórne zaburzenie psychiatryczne ujawniające się jako efekt zaburzenia dermatologicznego. Są to zaburzenia psychiczne (np. depresja), będące wynikiem nieprzyjemnej, chronicznej, powodującej kalectwo lub oszpecenie choroby skóry. Przyczyn może być bardzo wiele. Przede wszystkim choroby dermatologiczne poprzez to, że są widoczne, mogą zaburzać budowanie relacji społecznych oraz trwale obniżać samoocenę. Niejednokrotnie też wiążą się z przeżywaniem upokorzenia i wstydu w relacjach z innymi, a co za tym idzie – powodować kłopoty ze znalezieniem pracy czy zbudowaniem udanej relacji z partnerem. Istotne jest w jakim momencie życia się pojawiają – np. ostry trądzik w kryzysowym, z punktu widzenia rozwoju psychicznego, okresie dojrzewania może mieć skutki psychiczne objawiające się jeszcze przez wiele lat życia osoby.
- Główne zaburzenie psychiatryczne, które może objawiać się poprzez skórę. Tutaj podstawą jest problem psychologiczny. Dopiero nierozwojowe rozwiązanie dolegliwości psychicznej owocuje wtórnie objawiającymi się zaburzeniami dermatologicznymi. Wśród najczęściej występujących zaburzeń można wymienić dysmorfofobiczne zaburzenie obrazu ciała (Body DismorphicDisorder), urojone przekonanie o zaatakowaniu ciała przez pasożyty (Delusionalparasitosis) czy trichotillomania, czyli wyrywanie włosów, które może występować samoistnie lub być efektem innego zaburzenia psychicznego (np. schizofrenii).
Najczęściej pacjentom trafiającym do dermatologa trudno jest zaakceptować fakt, że ich dolegliwości mogą być związane z problemami natury psychicznej. Niechętnie zgadzają się na konsultację psychiatryczną lub psychologiczną, która mogłaby pomóc w ustaleniu, który z obserwowanych objawów jest pierwotny i od którego należy zacząć leczenie. Powszechnym zjawiskiem, o którym mówi się wiele lecz powierzchownie, jest stres. Czasem można odnieść wrażenie, że to słowo zastępujące szereg różnych przeżyć i zjawisk jest używane zależnie od potrzeb. Pewne jest jedno – każda osoba żyjąca w społeczeństwie przeżywa stres, radząc sobie w mniej lub bardziej skuteczny sposób z wyzwaniami dnia codziennego. Czym zatem jest stres psychologiczny i jaki ma on związek z chorobami dermatologicznymi?
Choroby skóry, zwłaszcza te najbardziej popularne, jak łuszczyca, atopowe zapalenie skóry czy łysienie plackowate są szeroko powiązane z problemami natury psychicznej (jak np. zaburzenia nastroju czy zaburzenia lękowe) będącymi efektem chorób dermatologicznych. O stresie psychologicznym mówimy wówczas, gdy osoba postrzega wymagania środowiska, w którym się znajduje jako przekraczające jej możliwości poradzenia sobie. Stres jest również zjawiskiem fizjologicznym i ma ogromny wpływ na funkcjonowanie centralnego układu nerwowego. Mówiąc o wpływie stresu na choroby skóry, specjaliści mają na myśli chroniczny, przewlekły stres, który ma ogromne znaczenie zarówno dla pojawienia się choroby, jak i postępów w leczeniu. Narażenie na ciągły stres może powodować permanentne zmiany w emocjonalnej, fizjologicznej i objawiać się w odpowiedzi organizmu na chorobę, w tym także chorobę skóry. W zrozumieniu wielu chorób dermatologicznych może pomóc określenie strat jakie niesie za sobą przeżywanie chronicznego stresu. Zwłaszcza jeśli poznane będą psychologiczne mechanizmy jego oddziaływania.
Człowiek jest istotą społeczną, którego natury fizjologiczna jak i psychiczna przenikają się wzajemnie. Nie można zajmować się zaburzeniami skórnymi w oderwaniu od psychiki pacjenta. W dobie najnowocześniejszych badań i technologii medycznych istotne jest zwracanie uwagi na kondycję psychiczną osoby, która zwraca się po pomoc do lekarza.
Mgr Dominika Kolasińska
Psycholog, psychoterapeuta
Konsultacje psychoterapeutyczne i proces terapeutyczny są przeprowadzane przez mgr Alicję Grupkę – psychoterapeutkę w ramach Prywatnego Gabinetu Psychoterapeutycznego.