Od wielu lat naukowcy zastanawiają się nad mechanizmami tego, co nazywamy starzeniem, i szukają najważniejszych elementów kierujących tym procesem. Chcą stworzyć środki, które pomogłyby spowolnić te mechanizmy.
Istnieje szereg teorii dotyczących przyczyn starzenia się. Wiele z nich zazębia się ze sobą, tak jak biologiczne procesy w naszym organizmie oraz czynniki na nie oddziałujące.
Teoria genetyczna
Źródło zakodowanych informacji, które otrzymaliśmy od naszych rodziców, mieści się w DNA, kwasie nukleinowym obecnym w każdej komórce naszego ciała. Tam również są geny odpowiedzialne za tempo i charakter naszego starzenia się. Ten genetyczny zegar nie funkcjonuje w pełnym spokoju. Jest on pod wpływem wielu czynników, które często działają na niego destrukcyjnie. Mogą to być substancje zawarte w naszej diecie, toksyny, zanieczyszczenia lub promieniowanie.
Ostatnią z teorii dotyczących uszkadzania genów jest teoria telomerazy. Telomery są sekwencjami kwasów nukleinowych wychodzących z końców chromosomów. Skracają się one przy każdym podziale komórki. Uważa się, że to skracanie telomerów prowadzi do uszkodzenia komórki, a tym samym utrudnia prawidłowy jej podział. Enzym o nazwie telomeraza (do tej pory stwierdzony tylko w komórkach nowotworowych) ma możliwość odbudowywania ginących telomerów i podtrzymywania prawidłowego procesu podziału komórek.
Teoria neuroendokrynna
Oparta jest na wiedzy dotyczącej hormonów i ich wzajemnych powiązań. Główne centrum „hormonalnego” dowodzenia znajduje się w mózgu. Jest to podwzgórze, które wydzielając szereg substancji, zawiaduje, poprzez przysadkę mózgową, innymi gruczołami dokrewnymi. Z biegiem lat, kiedy stajemy się starsi, podwzgórze traci stopniowo swoją precyzję, a znajdujące się na jego komórkach receptory wychwytujące poszczególne hormony stają się mniej wrażliwe. Jednocześnie wydzielanie hormonów zmniejsza się stopniowo z wiekiem, a także ich efektywność staje się coraz słabsza.
Teoria wolnych rodników
Wolny rodnik jest określeniem cząsteczki posiadającej wolny elektron, a ta właściwość umożliwia mu reagowanie z normalnymi cząsteczkami, uszkadzanie ich, niszczenie ich równowagi i w efekcie przekształcenie również w wolne rodniki. Wolne rodniki produkowane są jako wynik naturalnych procesów zachodzących w naszym organizmie, ale wiele czynników może wpływać na przyspieszenie ich powstawania. Są to m.in. nieprawidłowa dieta, papierosy i alkohol. Wolne rodniki uszkadzają wiele struktur komórkowych, prowadząc do dysfunkcji komórki. „Wymiatacze” wolnych rodników, częściej nazywane antyoksydantami, powodują przekształcanie się tych rodników w normalne cząsteczki. Antyoksydantami są znane powszechnie witaminy C, E, beta-karoten, jak również melatonina.
Teoria błonowa
Z biegiem lat błony komórkowe w naszym organizmie posiadają coraz mniej tłuszczów i wody, stają się coraz bardziej „zbite”. Wpływa to na pogarszanie się pełnionych przez nie funkcji, głównie dotyczących transportu szeregu substancji. W ten sposób dochodzi do gromadzenia się w komórce toksyn. Jedną z nich jest lipofuscyna, której z biegiem lat jest coraz więcej w mózgu, sercu i w skórze. Dowiedziono, że pacjenci z chorobą Alzheimera mają znacznie wyższe poziomy lipofuscyny w porównaniu z ludźmi zdrowymi.
Teoria ograniczonej liczby podziałów komórki
Okazuje się, że komórka ludzka może dzielić się około 50 razy, po czym umiera. Wykazano też, że odżywianie wpływa na taki stan komórki. „Przekarmione” komórki dzielą się szybciej niż” niedożywione”. Widać to również na podstawie doświadczeń przeprowadzonych na zwierzętach, u których restrykcje kaloryczne znacząco przedłużyły im życie.
Teoria mitochondrialna
Mitochondria są strukturami wewnątrzkomórkowymi (organellami) produkującymi energię dla całego naszego organizmu. Ich podstawowym produktem energetycznym jest cząsteczka o nazwie Adenozynotrójfosfataza (ATP). ATP pozwala nam żyć, ponieważ każda chwila naszej aktywności wymaga dostarczenia właśnie energii z tej cząsteczki. Wraz z wiekiem mitochondria stają się mniej efektywne, ich liczba zmniejsza się, a z tym związany jest spadek wytwarzania ATP.
Teoria glikozylacji
Oparta jest na procesie przyłączania glukozy do białek w organizmie. Po takim przyłączeniu cząsteczka białka nie jest już prawidłowa i nie może w pełni spełniać swoich funkcji. Proces glikozylacji zachodzi kilkakrotnie szybciej u ludzi chorych na cukrzycę, u których proces starzenia jest przyspieszony.
Przedstawione teorie ukazują nam różnorodność procesów wpływających na zmiany zachodzące w naszym organizmie. Ich zrozumienie pomaga w wytyczeniu kierunków ingerencji pozwalających spowalniać procesy starzenia poprzez odpowiednio dobraną dietę, właściwy styl życia, unikanie czynników szkodliwych, stosowanie witamin, antyoksydantów, a w wybranych przypadkach nawet hormonów. Daje to szansę na utrzymanie młodzieńczej kondycji przez długie lata.
Powstające w ostatnich latach programy „anti-aging” wykorzystują wiedzę medyczną i informatyczną do stworzenia zasad, którymi kierują się lekarze zajmujący się tą najnowszą dziedziną medycyny.
dr n. med. Anna Modelska-Ziółkiewicz