Jan Paweł II w przemówieniu do uczestników kongresu odontostomatologii i chirurgii szczękowo-twarzowej w dniu 9 grudnia 1989 roku powiedział:

Nierozdzielna jedność osoby ludzkiej powoduje, że to, co jest ułomne i kalekie w organizmie, ma wpływ, w tym również poważny, na ludzką psychikę. Z powyższego wynika, że nauka, którą się zajmujecie i która nie bez racji jest coraz częściej uważana za prawdziwą sztukę, przyjmuje kształt – jeżeli jest rozumiana jako służba harmonijnej kompozycji i dobremu funkcjonowaniu różnych części ciała ludzkiego – najszlachetniejszej misji.

Kościół, który czerpie z Objawienia Bożego oraz ze swej żywej i nieprzerwanej tradycji głębokiego szacunku dla ciała ludzkiego, ukształtowanego przez Boga, wspiera i zachęca wasze poszukiwania, i jest bliski waszej – tak bardzo delikatnej – pracy. Troszcząc się o człowieka w jego wymiarze cielesnym, stajecie się promotorami i mistrzami posługi, która gloryfikuje wiedzę medyczną, animując ją w kierunku coraz to nowych i szerszych horyzontów. Sprawność i piękno fizyczne należą do czynników waloryzujących człowieka, jako że w nich manifestuje się i uaktywnia jego wymiar duchowy, wspierany w wypełnianiu w sposób stosowny zadań otrzymanych od Stwórcy. W tej perspektywie wasza działalność (…), wasze poszukiwania i wasze studia stanowią znak nadziei i przeradzają się w nowy wyraz solidarności ludzkiej, pozostającej w zgodzie z linią zasadniczą najwierniejszego urzeczywistniania podstawowego celu medycyny, która (…) ze swej definicji jest służbą człowiekowi.

(J P Ins.T.12/2 1986. Vaticano 1991, s. 1485-1487)

W tamtych czasach tego rodzaju zabiegi nie były wykonywane masowo, co wynikało między innymi z mniejszej ich popularności na całym świecie i ograniczonych zasobów materialnych społeczeństwa. Wyraźny rozwój tej dziedziny związany jest z okresem przemian ustrojowych w Polsce, czyli początkiem lat dziewięćdziesiątych. Wtedy to rozwinęły się indywidualne praktyki lekarskie, a zabiegi przestały być dostępne tylko dla gwiazd filmowych – dziś korzystają z nich wszyscy.

Kilkaset lat później w Persji niejaki Sushrut Samhit jako pierwszy zaczął stosować płaty skórne do rekonstrukcji nosa. Jego pacjentami były osoby skazane za kradzieże i cudzołóstwo, którym obcinano nosy. Poprzez zabiegi rekonstrukcyjne próbował on przywrócić nieszczęśnikom ich poprzedni wygląd – podobno z całkiem dobrym skutkiem.

Ponownie chirurgią plastyczną zaczęto się interesować po dość długiej przerwie, bo dopiero w XVI wieku. Zagadnieniami poprawiania urody zajmował się w tamtych czasach uważany za ojca chirurgii plastycznej Gaspare Tagliacozzi. Niestety, jego działalność była bardzo źle postrzegana przez hierarchię kościelną, która uważała, że poprawianie ludzkiego wyglądu jest grzechem. Za karę Tagliacozzi został pochowany
w niepoświęconej ziemi.

Przez kolejnych kilka stuleci w interesującej nas dziedzinie niewiele się działo i dopiero w XIX wieku ponownie zainteresowano się chirurgią plastyczną, co należy wiązać z zastosowaniem znieczulenia ogólnego i miejscowego. W drugiej połowie XX wieku zaczęły powstawać na świecie towarzystwa zajmujące się chirurgią plastyczno-estetyczną. W Stanach Zjednoczonych powstała American Academy of Cosmetic Surgery, skupiająca chirurgów, dermatologów, laryngologów, stomatologów, ginekologów i innych lekarzy z bardzo wielu dziedzin, którzy zajmowali się chirurgią estetyczną. W Polsce skala zjawiska była i nadal jest dużo mniejsza, gdyż chirurgią estetyczną zajmują się tylko chirurdzy plastycy, a dopiero od kilku lat – i to w ograniczonym zakresie – lekarze innych specjalności.

Chirurgia plastyczna rekonstrukcyjna zajmuje się poprawianiem wyglądu i funkcji ciała, które zostały upośledzone na skutek wad wrodzonych, procesów chorobowych bądź urazów – interweniuje wtedy, gdy dochodzi do widocznego pogorszenia wyglądu lub obniżenia funkcji ciała. Natomiast chirurgia estetyczna zajmuje się poprawianiem wyglądu, który pogorszył się na skutek procesów przedwczesnego starzenia. Jest to jednak wyjaśnienie dość nieprecyzyjne, a w pewnym sensie nawet przewrotne, cóż bowiem oznacza zwrot „przedwczesne starzenie”, skoro z punktu widzenia fizjologii proces starzenia rozpoczyna się już w chwili narodzin!

Generalnie rzecz biorąc, w drugim przypadku chodzi o poprawianie mankamentów natury „subiektywnej”, kiedy pacjent chciałby wyglądać inaczej, co wcale nie znaczy, że wygląda on źle. Nie jest to jednak chirurgia „na żądanie”, gdzie pacjent zażyczy sobie np. uszy „do góry nogami” i chirurg to zrobi. Istnieje pewien określony zakres
wskazań wyznaczonych przez medycynę i nie wszystkie życzenia pacjenta mogą być spełnione.

To raczej skomplikowany proces, który – z jednej strony – wynika z krytycznego spojrzenia na siebie, z drugiej zaś – wymaga często jakiegoś impulsu, najczęściej dostarczanego przez artykuły prasowe, informujące np. że dzięki postępowi medycyny dany zabieg jest już możliwy, co wyzwala w człowieku potrzebę skorzystania z takiej oferty. Wielokrotnie najpierw pojawia się informacja o nowych możliwościach chirurgii estetycznej, a pacjenci zaczynają się zastanawiać, czy także oni mogliby z nich skorzystać. Ta potrzeba rodzi się bardzo długo. Wielokrotnie pacjenci powołują się na artykuły publikowane 4-5 lat wcześniej. Bywa, iż myśl o skorygowaniu własnego wyglądu dojrzewa latami, aż w pewnym momencie jakiś impuls – np. widok swego zdjęcia z młodości czy choćby czyjaś uszczypliwa uwaga – powoduje, że potencjalny pacjent umawia się na spotkanie ze specjalistą.

Następuje wtedy drugi bardzo ważny etap, którego nie wolno pominąć, a mianowicie konsultacja, która ma na celu między innymi ocenę stanu zdrowia i zdolności pacjenta do przebycia zabiegu. Trzeba sobie bowiem jasno powiedzieć, że bardzo duża liczba zabiegów z zakresu chirurgii estetycznej jest przeznaczona tylko dla ludzi zdrowych. Choroba dyskwalifikuje, ponieważ ważniejsze jest zdrowie pacjenta niż poprawianie jakiegoś defektu estetycznego. Podczas konsultacji lekarz wysłuchuje potrzeb pacjenta i sam ocenia go z punktu widzenia zdrowia fizycznego i psychicznego. Do zabiegów są bowiem kwalifikowane tylko osoby, które zrozumieją istotę zabiegu oraz
pewne jego ograniczenia. Choćby takie, że leczenie najczęściej nie jest w stanie przywrócić wyglądu sprzed 20 lat.

Ogólnie rzecz ujmując, konsultacja zmierza do jasnego określenia oczekiwań pacjenta i uzmysłowienia mu ewentualnych zagrożeń związanych z kuracją. Jeśli oczekuje on zbyt wiele, może być niezadowolony z leczenia, a przecież efekt ostateczny mierzy się głównie stopniem zadowolenia pacjenta.

Po konsultacji pacjentowi daje się czas na podjęcie ostatecznej decyzji. Bywa, że trwa to nawet rok i dopiero wtedy następuje trzeci etap – etap leczenia. Jeśli dotyczy on zabiegów chirurgicznych, to jest poprzedzony szeregiem badań ogólnych i szczepieniami.

Uwieńczeniem wszystkich przygotowań jest operacja. Życie pokazuje, że najczęściej na jednym zabiegu się jednak nie kończy – nie dlatego, że coś jest robione w sposób niepełny, ale dlatego, iż spora część kuracji wymaga działań wieloetapowych. Poza tym, większość zabiegów korygujących wygląd nie jest zabiegami na całe życie, lecz na pewien czas, przeprowadzane są one bowiem na tkankach miękkich, które cały czas podlegają procesom starzenia. Zazwyczaj po pięciu czy dziesięciu latach trzeba je powtarzać. Choć oczywiście zdarzają się przypadki, kiedy na jednym zabiegu się kończy. Ale apetyt rośnie w miarę jedzenia. Jeśli ktoś poprawił jeden element swojego wyglądu i jest zadowolony, to wielokrotnie wraca na korekty innej części ciała.

W jej obrębie wykonywane są mniej lub bardziej inwazyjne zabiegi na powierzchni skóry twarzy, takie jak: zdejmowanie wierzchniej warstwy naskórka, wygładzanie cery, zabiegi dermoabrazji czy zabiegi laserowe. Ponadto na twarzy koryguje się wygląd i kształt nosa, oprawy oczu, powiek górnych, powiek dolnych oraz uszu. Dodatkowe zabiegi to działania mające na celu walkę z tym, co starzenie powoduje z twarzą. Leczy się zarówno zmarszczki, wypełniając je np. kwasem hialuronowym lub własną tkanką tłuszczową, podnosi się opadające policzki i szyję za pomocą zabiegu zwanego face-lift.

Osobnym działem jest chirurgia włosów, która zajmuje się działaniem odtwórczym w zakresie owłosienia na głowie.

Pozostałe zabiegi z zakresu chirurgii estetycznej to:

• powiększanie, redukcja i podnoszenie piersi;
• bardzo popularny obecnie zabieg modelowania sylwetki poprzez odsysanie tkanki tłuszczowej – liposuction;
• zabieg redukujący tkankę tłuszczową i nadmiar skóry brzucha;
• korekcja wyglądu nóg i rąk;
• kosmetyczne operacje żylaków.

Praktycznie nie ma na ciele człowieka miejsca, którego nie można by korygować. Oczywiście, jeśli pacjent tego chce, a jego oczekiwania mieszczą się w granicach rozsądku.
Popularność zabiegów z zakresu chirurgii estetycznej w naszym kraju stale wzrasta i dziś nie różnimy się pod tym względem od innych krajów europejskich.

Niemożność pokazania się rodzinie i otoczeniu powoduje, że tego typu zabiegi wymagają dużego samozaparcia, by tę trudną fazę okresu pooperacyjnego przetrzymać. Większe są jednak cierpienia psychiczne. Efektu bowiem nie uzyskuje się od razu, lecz dopiero po pewnym czasie – w niektórych przypadkach nawet po kilku miesiącach.

Osoby o słabej psychice nie powinny być operowane, gdyż nie przetrzymają fazy po operacji, kiedy to występuje dołek psychiczny wynikający z faktu posiadania świeżych śladów ingerencji chirurgicznej, obrzęków i dolegliwości bólowych, które jednak na szczęście są czasowe. Chirurg robi bowiem wszystko, by było to dla pacjenta
doświadczenie jak najmniej bolesne, a okres rekonwalescencji możliwie jak najkrótszy.

Papierosy są odpowiedzialne za 430 tysięcy zgonów rocznie w tym kraju. Udowodniony jest związek pomiędzy paleniem tytoniu a takimi chorobami, jak choroby serca i płuc, zaburzenia krążenia mózgowego, choroby nowotworowe układu oddechowego, moczowego i trawiennego.

Znacznie mniej uwagi poświęca się wpływowi palenia tytoniu na jakość gojenia się ran chirurgicznych. Niewielu pacjentów poddających się zabiegom z zakresu chirurgii plastycznej, rekonstrukcyjnej i estetycznej zdaje sobie sprawę, jak niekorzystny wpływ na ostateczny efekt leczenia ma palenie tytoniu, jak wzrasta niebezpieczeństwo rozwoju powikłań i zmniejszają się szanse dobrego efektu funkcjonalnego i estetycznego.

Dym tytoniowy stanowi kompleks ponad 4000 szkodliwych związków toksycznych, mutagennych i karcinogennych (rakotwórczych), takich jak: tlenek węgla, amoniak, arsen, butan, toluen, aceton, kadm, alkohol metylowy, naftalina czy radioaktywny polon. Podczas wdychania dymu tytoniowego część związków, jak np. nikotyna, bezpośrednio uszkadza nabłonek rzęskowy dróg oddechowych i w ten sposób dostaje się do krwioobiegu. Pozostałe związki wchłaniają się poprzez pęcherzyki płucne do krwiobiegu i tą drogą działają toksycznie na tkanki. Nikotyna jest bezbarwnym i bezwonnym alkaloidem bezpośrednio odpowiedzialnym za obkurczanie się naczyń krwionośnych. Powoduje to znaczny spadek przepływu krwi przez tkanki i utrudnia ich gojenie. Nadto składniki dymu papierosowego powodują uszkodzenie śródbłonka naczyniowego. W tych miejscach dochodzi do nadmiernej agregacji (przyklejania się) płytek krwi. Mogą one stanowić materiał zatorowy, a ponadto uwalniają takie enzymy, jak trombotonina i tromboxan A2 odpowiedzialne za nadmierne obkurczanie się naczyń. Staje się to powodem niedostatecznego dopływu krwi do tkanek. Inne związki, takie jak hydrogen cyanide, bezpośrednio uszkadzają transport tlenu do komórek i tym samym upośledzają zdolności rany do gojenia. Te same związki są odpowiedzialne za upośledzenie funkcji limfocytów (białych krwinek), co ma duży wpływ na opó.nienie zapalnej fazy gojenia rany. Podobnie upośledzona jest funkcja makrofagów i fibroblastów odpowiedzialnych za gojenie się ran.

Nadto obecność we krwi nikotyny i katecholamin stymuluje powstawanie chalonów – hormonów hamujących procesy naskórkowania – i obniża zasoby kolagenu niezbędnego do prawidłowego przebiegu procesu gojenia się ran.

Nikotyna hamuje również syntezę prostaglandyny I2 (prostacykliny), która w normalnych warunkach zapobiega powstawaniu skupisk płytek krwi. Tworzenie się zatorów w naczyniach krwionośnych powoduje zamknięcie ich światła i w konsekwencji niedokrwienie tkanek.

Powszechnie znane jest szkodliwe działanie tlenku węgla. Ten bezwonny gaz obecny w dymie papierosowym wiążąc się z hemoglobiną, blokuje prawidłowe przenoszenie tlenu do tkanek. W konsekwencji prowadzi do upośledzenia procesów gojenia się ran. W odpowiedzi na niedotlenienie organizm człowieka produkuje większą liczbę krwinek czerwonych. Ich nadmiar w krwiobiegu może prowadzić do powstawania zmian zakrzepowych wewnątrz naczyń i nie tylko upośledzać proces gojenia się ran, ale i zagrażać życiu pacjenta.

Konsekwencją złożonego działania związków zawartych w dymie papierosowym jest nie tylko upośledzenie gojenia się ran, ich skłonność do rozchodzenia, ale także większa podatność na infekcje wewnątrz ran, co może prowadzić do powstawania gorszych pod względem estetycznym blizn.

Mimo tak oczywistych stwierdzeń dotyczących szkodliwości palenia tytoniu dopiero w 1977 roku ukazała się pierwsza praca wykazująca znaczne upośledzenie gojenia się rany dłoni u pacjenta z zaawansowaną miażdżycą naczyń, powodującą podobne zaburzenia w ukrwieniu tkanek jak te, które występują u nałogowych palaczy tytoniu. Szereg prac eksperymentalnych na zwierzętach potwierdza tezę o szkodliwym wpływie dymu papierosowego na gojenie się ran.

Mosley opisał upośledzenie gojenia się ran uszu u królików po ekspozycji na dym papierosowy. Podobne wyniki przedstawił Nolan, wykazując zwiększony procent martwicy płatów skórnych u szczurów poddanych działaniu nikotyny. Craig i Rees udowodnili, że przeżywalność płatów skórnych u chomików nie mających kontaktu z dymem papierosowym wynosi 100%, u chomików „zatruwanych” dymem przed operacją 80%, a u tych zwierząt, które wdychały dym przed i po operacji, żywotność płatów skórnych spada do 40%.

Podczas zabiegu face-lift dochodzi do odpreparowywania rozległego płata skórnego twarzy. Jest on szczególnie wrażliwy na niedokrwienie. Rees wykazał w swojej pracy, że u palaczy tytoniu niebezpieczeństwo martwicy wzrasta ponad dwunastokrotnie. Riefkohl analizując przypadki powierzchownej martwicy skóry po zabiegu face-lift, stwierdził, że występuje ona u 5% pacjentów niepalących i aż u 19,5% pacjentów palących. Podobnie przedstawia się sytuacja w zabiegach rekonstrukcji piersi. Kroll porównując grupę pacjentek palących i niepalących, u których wykonywano zabiegi rekonstrukcji piersi z użyciem płata skórno-mięśniowego (TRAM), wykazał wzrost ryzyka martwicy z 5,9% u niepalących do 27,5% u palących.

Podobnie niekorzystne statystyki przedstawia Bailey, analizujący dwie grupy pacjentek po amputacji piersi, u których wykonywano w tym samym czasie rekonstrukcję z użyciem protez. U pacjentek palących ryzyko utraty protezy z powodu infekcji i martwicy skóry wynosi aż 33%, u niepalących ryzyko to sięga jedynie 14%.

Dym papierosowy zdecydowanie redukuje przepływ krwi w naczyniach palców. Wypalenie zaledwie jednego papierosa redukuje przepływ krwi w palcach o 24-42%. Stan ten utrzymuje się ponad godzinę. Chang wykazał aż 80-90% ryzyko nieprzyjęcia się replantowanego (przyszytego ponownie) palca u pacjentów palących co najmniej dwa miesiące przed operacją. Wielu autorów udowadnia zgubny wpływ dymu papierosowego na przeżywalność zarówno wolnych, jak i uszypułowanych płatów skórnych. Podobna sytuacja występuje w chirurgii szczękowej. Jones i Triplett analizując przypadki pacjentów, u których wykonywano zabiegi z użyciem przeszczepów kostnych i implantów, stwierdzili, że 80% infekcji i trudności gojenia się ran pooperacyjnych występowało u pacjentów palących. U niepalących ryzyko podobnych komplikacji wynosi jedynie 10%. Holliger wykazał 4-tygodniowe opó.nienie regeneracji kości u pacjentów palących i podkreślił znacznie zwiększone ryzyko martwicy przeszczepów kostnych spowodowane uszkodzeniem procesów rewaskularyzacji (wrastania naczyń krwionośnych w przeszczep).

Palenie tytoniu jest najbardziej rozpowszechnionym w świecie nałogiem. Większość społeczeństw zdaje sobie sprawę z jego szkodliwości. Według amerykańskiej Agency for Health Care Policy and Research aż 70% palących wyraża chęć zerwania z tym nałogiem, ale zaledwie połowa z nich jest zachęcana do takiej decyzji przez lekarzy. Istnieje szereg metod terapeutycznych wspomagających rzucenie palenia, takich jak terapie zastępcze (gumy do żucia, plastry nikotynowe, spray do nosa, inhalatory), leki (bupropion), terapie grupowe, psychoterapie, hipnoza, elektrostymulacja, akupunktura czy leki ziołowe. Niezmiernie ważne w procesie leczenia jest zaangażowanie pacjenta i jego silna motywacja.

Jeśli osoba paląca decyduje się na zabieg z dziedziny chirurgii plastycznej lub estetycznej, powinna zdawać sobie sprawę z ryzyka związanego z tym nałogiem. Nierzadkie są przypadki, że chirurg odmawia wykonania operacji plastycznej u osoby palącej. Różne bywają opinie na temat okresu odstawienia papierosów przed operacją. Większość autorów skłania się jednak do zasady abstynencji papierosowej 4 tygodnie przed i 4 tygodnie po operacji estetycznej lub plastycznej. Dla osoby palącej może wydać się to progiem nie do przebycia. Jednak świadomość, jak bardzo szkodliwy, a czasem wręcz zgubny wpływ na ostateczny efekt operacji ma palenie tytoniu, może stanowić decydujący impuls do rozstania się z tym nałogiem.

Jerzy Kolasiński

Przyjęła się opinia, że mężczyźni są bardziej odważni i znacznie mniej narzekają na swoje dolegliwości. Decyzje (także te dotyczące operacji) podejmują szybciej i bardziej zdecydowanie. Zalecenia pooperacyjne traktują mniej wnikliwie i rzadziej je przestrzegają.

Być może takie zachowanie jest uwarunkowane przez chromosom Y, może wpływ na to ma wychowanie. A może taka opinia nie jest w pełni prawdziwa.

Wszak wiele jest dowodów na to, że właśnie mężczyźni są płcią słabszą. Średnia ich życia jest krótsza, częściej zapadają na poważne choroby. Wśród mężczyzn istnieje zdecydowanie większa skłonność do czynów samobójczych, niezależnie od grupy wiekowej. Badania Sebastiana Kraemera – londyńskiego psychiatry potwierdzają, że dużo łatwiej jest zranić psychicznie mężczyznę niż kobietę. Wyjaśnienia tej słabości doszukuje się już w okresie rozwojowym. Jego zdaniem, mimo że plemniki zawierające męski chromosom Y poruszają się znacznie szybciej, to ich przeżywalność w stosunku do tych zawierających żeński chromosom X Jest znacznie gorsza. Również płody płci męskiej częściej narażone są na komplikacje wewnątrz maciczne. O dziwo, narodziny chłopca są powszechnie witane z większą radością i oczekiwaniami. Jednak już w wieku dziecięcym chłopcy wymagają większej opieki ze strony rodziców. Mają też większą skłonność do płaczu. Paradoksalnie jednak rodzice poświęcają im mniej uwagi, niż tego wymagają. Może to mieć wpływ na ich zachowania w wieku dorosłym.

Mężczyźni cechują się lepszymi zdolnościami matematycznymi i wyczuciem przestrzeni. Lepiej radzą sobie z grami sprawnościowymi, czytaniem mapy i architekturą. Kobiety natomiast cechują większe zdolności do literatury i głębsze przeżywanie uczuć. Nadto w stanach emocjonalnych bardziej demonstrują swoje uczucia i koncentrują na sobie uwagę.

Mężczyźni pewniej czują się w grupie. Rzadziej demonstrują swoje odczucia. Częściej też ignorują objawy świadczące o pogorszeniu stanu zdrowia.

Zgodnie z teorią ewolucji Darwina w początkowym okresie rozwoju mężczyzna musiał podejmować ryzyko, by przetrwać. Jednak zdolność do przetrwania i sprawność fizyczna odgrywały większą rolę w przeszłości. Obecnie straciły one na aktualności. Nadto współzawodnictwo pomiędzy mężczyznami o względy kobiet zostało , zastąpione współzawodnictwem z kobietami o miejsce w społeczeństwie.

Wcześniejsza umieralność mężczyzn wynika z opóźnienia w rozpoznawaniu poważnych chorób. Odpowiedzialna za to jest obawa mężczyzn przed wizytą u lekarza. Większość mężczyzn w kontakcie z lekarzem zawęża informację na temat swoich dolegliwości. Często fałszywie pojęta odwaga nakazuje im przemilczać ważne fakty stanowiące o pogorszeniu ich zdrowia.

Kwalifikując mężczyzn do zabiegów z chirurgii kosmetycznej, należy więc poświęcić im więcej uwagi. Bardziej dobitnie uzmysłowić im, jakie z dolegliwości po zabiegu są normalne, a które świadczą o czymś niepokojącym. Na miejscu jest tu powtarzanie zaleceń pooperacyjnych nawet kilkakrotnie. Jeszcze lepiej, jeśli w trakcie takiej rozmowy uczestniczy małżonka lub towarzyszka życia pacjenta. To ona wielokrotnie zapamięta więcej zaleceń i pomoże w uniknięciu poważnych powikłań.

Statystyki American Society of Plastic Surgery mówią, że w 2000 r. mężczyźni stanowili 14% pacjentów korzystających z dobrodziejstw chirurgii kosmetycznej. W kolejnych latach należy spodziewać się wzrostu odsetka przedstawicieli płci brzydkiej korzystających z usług chirurga plastyka. Wymaga to dalszego pogłębiania wiedzy na temat natury mężczyzny i tego, jak zmienia się ona wraz z dokonującym się postępem we wszystkich dziedzinach życia.

Słuszne wydaje się bowiem stwierdzenie Jerry Rubin’a: „Większość mężczyzn uzewnętrznia swoją siłę, bowiem wewnątrz są najczęściej słabi, wrażliwi i delikatni. To mężczyźni, a nie kobiety są słabą płcią”.

dr n. med. Jerzy Kolasiński

Podobne statystyki pochodzą z lotnisk europejskich. W ciągu ostatnich 3 lat było aż 61 nagłych zgonów pasażerów przybyłych na lotnisko Heathrow w Londynie. Równie niepokojąca jest analiza nagłych zgonów na lotnisku Charlesía de Gaulleía w Paryżu – w latach 1993-2000 aż 56 pasażerów spośród 135,29 mln miało zator tętnicy płucnej. Są to oczywiście skrajne przypadki, które stanowią jedynie niewielki procent tych pasażerów, u których występuje zator płucny mniejszego obszaru, co bardzo często jest nierozpoznawalne.

Istnieje szereg czynników zwiększających ryzyko wystąpienia tego groźnego zespołu. Są nimi m.in.: wiek powyżej 40 lat, ciąża, płeć żeńska, terapia hormonalna (leki antykoncepcyjne), otyłość, choroby serca, choroby nowotworowe, obciążenie genetyczne, palenie tytoniu, mnogie złamania i urazy, długotrwałe zabiegi operacyjne przeprowadzane w znieczuleniu ogólnym.

W 1954 roku pojawiło się doniesienie w „New England Journal of Medicine” opisujące wystąpienie zatorowości żylnej po długotrwałej podróży samolotem. W 1977 r. dwóch angielskich uczonych, Symington i Stack, zaproponowało termin economy class syndrom na określenie zespołu objawów występujących po długotrwałym locie samolotem. Zwrócili uwagę na niedogodności wynikające ze zbyt małego rozstawu foteli w klasie ekonomicznej (79-81 cm), co sprawia, że pasażer przebywa przez wiele godzin nieomal bez ruchu, ze zgiętymi kolanami i z uciskiem krawędzi
fotela na dół podkolanowy.

Od tego czasu pojawiło się wiele doniesień zarówno naukowych, jak i prasowych informujących o niebezpieczeństwach związanych z długotrwałym przebywaniem w pozycji siedzącej. Wnikliwa obserwacja wykazała, że zatorowość żylna występuje także po długotrwałej podróży samochodem i koleją. Nie omija także pasażerów klasy biznes.

Jaskrawym przykładem jest przypadek prezydenta Stanów Zjednoczonych Richarda M. Nixona, który cierpiał na zakrzepicę głębokich żył lewej kończyny dolnej już od 1965 r. Jednak choroba szczególnie nasiliła się w 1974 r. po długotrwałej podróży lotniczej. I na nic zdały się tu wygody prezydenckiego Air Force One. Od tego czasu prezydent cierpiał na tę chorobę i miał wiele nawrotów.

Skala zagrożenia pasażerów spowodowała, że w marcu 2001 r. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) i Międzynarodowa Organizacja Transportu Lotniczego (International Airline Transportation Association) zainicjowały wspólnie długofalowe badania nad przyczynami powstawania zatorowości żylnej. Obejmują one trzy zasadnicze elementy związane z tą jednostką chorobową: epidemiologię, patofizjologię i przebieg kliniczny.

Określono trzy zasadnicze przyczyny odpowiedzialne za występowanie zatorowości żylnej u pasażerów linii lotniczych. Są nimi:

1. Długotrwałe unieruchomienie w wymuszonej pozycji, powodującej uciski żył podkolanowych.
2. Odwodnienie spowodowane niedostateczną podażą płynów, serwowaniem napojów alkoholowych i obniżoną wilgotnością powietrza w kabinie pasażerów (czynniki te bardzo szybko doprowadzają do zagęszczenia krwi, co sprzyja rozwojowi zakrzepicy wewnątrz naczyń żylnych).
3. Zła jakość powierza w kabinie pasażerów cechująca się małą wilgotnością i obniżonym ciśnieniem parcjalnym tlenu, co powoduje mniejsze wysycenie krwi tlenem – często poniżej 85%.

Na podstawie szeregu danych z różnych lotnisk oraz przeprowadzonych badań pasażerów podzielono na trzy grupy ryzyka:

1. Małym ryzykiem objęci są wszyscy pasażerowie podróżujący dłużej niż 5 godzin.
2. Do grupy średniego ryzyka zalicza się osoby otyłe, powyżej 40. roku życia, mające niewydolność lub wadę serca, żylaki, chorujące na przewlekłą niewydolność głębokich naczyń żylnych, zażywające leki hormonalne, będące w ciąży lub połogu.
3. Do grupy wysokiego ryzyka zaliczane są osoby z przebytą zakrzepicą żylną, obciążone genetycznie skłonnością do zaburzeń krzepnięcia krwi, chorujące na złośliwe nowotwory, posiadające w czasie podróży opatrunek gipsowy na kończynie dolnej, krótko po przebytym zabiegu chirurgicznym.

Ostatnio postuluje się, by linie lotnicze informowały swoich pasażerów o zagrożeniu związanym z długotrwałą podróżą. Jednocześnie zalecane jest, by podczas odprawy przed długotrwałą podróżą zadawać pytania pasażerom w celu ujawnienia ewentualnych obciążeń zdrowotnych mogących zwiększać ryzyko wystąpienia zatorowości żylnej.

Ponieważ jednak w ostatnim czasie profilaktyka antyterrorystyczna zdominowała kontrole przed odlotem, warto we własnym interesie zapamiętać kilka zaleceń i pilnie je stosować podczas dalekich podróży lotniczych:

1. Często wykonywać ćwiczenia mięśni łydki, unosząc stopy na palcach.
2. Unikać siedzenia z nogami założonymi na krzyż.
3. Odbywać krótki „spacer” wzdłuż samolotu co godzinę.
4. Pić dużo płynów podczas lotu
5. Unikać spożywania napojów odwadniających, takich jak kawa czy alkohol.
6. Nie zażywać przed i w czasie lotu leków odwadniających (moczopędnych).
7. Ubrać się w luźny, nie uciskający strój.
8. W uzasadnionych przypadkach zwiększających ryzyko zakrzepicy zażywać aspirynę, witaminę E, zakładać na podróż
9. uciskowe podkolanówki, stosować pochodne heparyny (po konsultacji z lekarzem).
10. Informować swojego lekarza o zamiarze długotrwałej podróży po zabiegu operacyjnym
11. Szczególnie rozważnie brać pod uwagę czynniki ryzyka i odłożyć podróż, gdy istnieją uzasadnione powody zdrowotne takiej decyzji.

Czy zatem długotrwały lot samolotem jest bezpieczny? Czy świadomość istniejących zagrożeń nie odbierze nam przyjemności wynikających z dalekich podróży? Zapewne nie, ale warto brać pod uwagę przytoczone dane i wnioski, by cieszyć się zarówno z możliwości odwiedzania odległych zakątków naszego globu, jak i ze szczęśliwych powrotów do domu.

dr n. med. Jerzy Kolasiński