Nowotwory wieku dziecięcego są drugą (po wypadkach i urazach) przyczyną zgonów wśród dzieci w wieku od jednego roku do 14 lat. Białaczki i guzy ośrodkowego układu nerwowego stanowią ok. 50% przypadków wszystkich nowotworów wieku dziecięcego.

Leczenie skojarzone obejmuje leczenie chirurgiczne, radioterapię i chemioterapię. W wielu przypadkach nowotworów u dzieci leczenie to jest skuteczne i pozwala na osiągnięcie wysokiego odsetka przeżyć wieloletnich.
Jednak konsekwencją tego jest wielokrotnie trwałe wyłysienie obszarów skóry owłosionej głowy poddanej ekspozycji na promieniowanie.

W początkowym okresie radioterapii łysienie obejmuje większą część głowy. Po zakończeniu leczenia następuje częściowy odrost włosów. Pozostają jednak obszary głowy na trwałe pozbawione owłosienia. Stanowi to poważny defekt estetyczny, który wielokrotnie bardzo niekorzystnie wpływa na psychikę dziecka.

Jednym ze skutecznych sposobów leczenia łysienia popromiennego jest autogenny przeszczep mieszków włosowych.

Dziewczynka lat 15 z łysieniem okolicy czołowej i skroniowej lewej na skutek radioterapii po operacji guza mózgu.

Dziewczynka po jednym zabiegu przeszczepu włosów.

W 1959 r. amerykański dermatolog Norman Orentreich jako pierwszy zaproponował leczenie łysienia autogennym przeszczepem mieszków włosowych. Podstawowym założeniem tej metody było przeświadczenie, że skóra owłosiona głowy z obszarów potylicznych nie podlega łysieniu i przeniesiona w obszary skóry objęte procesem łysienia zachowuje swoje pierwotne cechy, dając odrost włosów. Wieloletnie doświadczenia kliniczne potwierdziły prawdziwość tej tezy. W początkowym okresie stosowania tej metody przeszczepy miały średnicę 4-5 mm. Mimo uzyskiwanego dobrego odrostu włosów efekt kosmetyczny pozostawiał sporo do życzenia. Włosy rosły w skupiskach, co powodowało nienaturalny wygląd. Celem poprawy efektu kosmetycznego Rolf Nordstrom z Finlandii jako pierwszy zaproponował w 1981 r. użycie mikroprzeszczepów zawierających 1-3 włosów. Dzięki tak małym przeszczepom znacznie poprawił efekt kosmetyczny, szczególnie w okolicy linii czołowej. W 1986 r. Carlos Debel z Brazylii zaczął wykonywać rozległe operacje z użyciem 1000 mikroprzeszczepów. Technika ta zyskała na popularności w drugiej połowie lat 90. Obecnie standardem stało się wykonywanie operacji z użyciem 1500-3000 mikro- i miniprzeszczepów. Najczęściej leczenie takie stosuje się w korekcji łysienia androgenowego u mężczyzn i u kobiet. Dobre opanowanie tej techniki pozwoliło na zastosowanie autogennego przeszczepu mieszków włosowych w leczeniu łysienia pourazowego i popromiennego. Stosuje się go najczęściej w zaawansowanych stadiach łysienia.

Na skutek zmian popromiennych w obrębie skóry głowy w postaci rozrostu endogennego kolagenu i upośledzenia ukrwienia wskazane jest stosowanie pewnych modyfikacji zabiegu przeszczepu włosów. Należy ograniczyć liczbę wykonywanych przeszczepów podczas jednego zabiegu i zachować większe odstępy pomiędzy przeszczepami do 2-3 mm. W leczeniu łysienia androgenowego odstęp pomiędzy przeszczepami wynosi 1-1,5 mm. Pozwala to na umieszczanie 30-40 przeszczepów na cm2.

W przypadku leczenia łysienia po radioterapii gęstość nie przekracza 1 5-20 przeszczepów na cm2. Przy konieczności pokrycia przeszczepami rozległych obszarów głowy często wykonuje się to etapami, rozmieszczając przeszczepy koncentrycznie od obwodu ku części centralnej łysiny. Pomiędzy poszczególnymi etapami stosuje się kilkumiesięczne przerwy.

Niezmiernie ważna Jest dbałość o zachowanie szczególnej aseptyki podczas wykonywania zabiegu przeszczepu włosów u pacjentów po radioterapii. Gorsze ukrwienie leczonych obszarów skóry owłosionej głowy powoduje ich większą podatność na infekcję. Niezmiernie ważna jest tu profilaktyka antybiotykowa.

Równie istotny jest czas wykonywania operacji przeszczepu włosów. Powszechnie wiadomo, że żywotność przeszczepów spada po 4 godzinach od momentu pobrania. Opracowana w Hair Clinic Poznań technika four hands stick and place pozwala na maksymalne skrócenie najbardziej czasochłonnego etapu operacji, jakim jest wprowadzanie przeszczepów w okolice wyłysiało.

Polega ona na natychmiastowym wprowadzaniu przeszczepów w wykonane nacięcia. Pozwala nadto na bardziej precyzyjne dobranie rozmiaru nacięć do wielkości przeszczepów, zmniejsza krwawienie podczas zabiegu i zapobiega umieszczeniu dwóch przeszczepów w jednym nacięciu.

Odrost włosów u pacjentów po radioterapii następuje później niż przy leczeniu pacjentów z łysieniem androgenowym – odpowiednio 4-5 miesięcy i 3 miesiące. Jest to zapewne spowodowane gorszym ukrwieniem okolicy biorczej. Wymaga więc od lekarza i pacjenta większej cierpliwości.

Właściwie wykonany zabieg przeszczepu włosów u pacjentów z łysieniem po radioterapii pozwala na uzyskanie dobrych, a czasem bardzo dobrych efektów kosmetycznych. Poprawie ulega nie tylko wygląd pacjenta, ale też stan jego psychiki. Ma to ogromny wpływ na komfort życia tych osób.

dr n. med. Jerzy Kolasiński

Najczęstszą przyczyną braku owłosienia tych okolic jest uraz, np. chemiczny – oparzenie, mechaniczny – wypadek komunikacyjny z licznymi bliznami twarzy, zbyt skrupulatne wyrywanie brwi przez kobiety czy też pozostawione blizny po operacjach rozszczepu podniebienia i wargi górnej.

Blizna skórna nie ma w swojej budowie elementów charakterystycznych dla zdrowej skóry, a przede wszystkim nie zawiera mieszków włosowych.

W celu odtworzenia owłosienia takich okolic, jak brwi czy wąsy, wykonuje się zabieg podobny do przeszczepu włosów w obrębie skóry owłosionej głowy. Technika zabiegu polega na pobraniu już pojedynczych przeszczepów lub paska skóry owłosionej z części potylicznej głowy. Jeśli mówimy o pasku, to jest on następnie cięty na drobne fragmenty zawierające pojedyncze mieszki włosowe (zwane mikroprzeszczepami). W okolicach pozbawionych włosów wykonuje się delikatne nakłucia pod odpowiednim kątem, co nadaje właściwy kierunek odrostu nowych włosów. W tak przygotowane miejsca wprowadza się za pomocą bardzo drobnych i delikatnych narzędzi przygotowane wcześniej mikroprzeszczepy. Przy takich zabiegach niezwykle ważna jest delikatność, precyzja i olbrzymia cierpliwość operatora. W miejscu wszczepienia mieszków włosowych widoczne są początkowo niewielkie strupki. Odpadają one po 7-10 dniach. Nowe włosy zaczynają rosnąć po trzech miesiącach. Odtąd włosy rosną już w nowym miejscu całe życie.

Tą metodą można odtwarzać owłosienie takich okolic, jak brwi, wąsy czy brodę. Te dwie ostatnie bywają zniekształcone u osób urodzonych z rozszczepem wargi górnej i podniebienia. Wada ta zdecydowanie częściej występuje u dzieci płci męskiej. Może być wadą pojedynczą lub towarzyszyć innym. Istnieje szereg metod chirurgicznego leczenia tej wady. Każda operacja jednak pozostawia trwałe, bardzo widoczne blizny. U kobiet blizny pooperacyjne można zamaskować makijażem, u mężczyzn brak mieszków włosowych w bliznowatych tkankach wargi górnej nie pozwala na przykrycie śladów operacji brodą. Współczesna technika przeszczepu pojedynczych mieszków włosowych pozwala na uzyskanie dobrych efektów estetycznych.

Opis przykładowego przypadku

Do Kliniki zgłosił się młody mężczyzna z ubytkiem owłosienia wargi górnej. Brak włosów tej okolicy był spowodowany wielokrotnymi zabiegami korygującymi rozszczep wargi górnej i podniebienia. Ta wada wrodzona dotyczy obecnie aż 1,5% populacji ludzkiej. Jedynym i najlepszym rozwiązaniem tego problemu jest przeszczepienie pojedynczych mieszków włosowych.

Takie leczenie zastosowano w tym przypadku. Wykonano trzy zabiegi operacyjne autogennego przeszczepu mieszków włosowych w odstępach czterech miesięcy. Łącznie wykonano 410 przeszczepów. Uzyskana gęstość zarostu pozwoliła na ukrycie wcześniej widocznych blizn pooperacyjnych i dała naturalny efekt kosmetyczny.

Małgorzata Kolenda