Diagnostyka zmian barwnikowych na skórze stanowi poważne wyzwanie dla dermatologów, chirurgów i onkologów. Związana jest ona bowiem z koniecznością wiarygodnego odróżnienia zmian barwnikowych łagodnych od zmian mogących być nowotworem złośliwym.

Najbardziej niebezpiecznym nowotworem skóry jest czerniak rozwijający się bardzo często właśnie w obrębie zmian barwnikowych w skórze. Czerniak jest nowotworem charakteryzującym się najwyższą dynamiką przyrostu zachorowań spośród wszystkich nowotworów złośliwych. W latach 1999-2006 przyrost zachorowań wyniósł około 30%! Pełne wyleczenie chorych, u których rozpoznano czerniaka skóry, zależy od wczesnego rozpoznania. Wynika to z faktu, że jedynym skutecznym postępowaniem jest radykalny zabieg chirurgiczny polegający na usunięciu fragmentu skóry z guzkiem nowotworowym. W przypadku, jeżeli choroba nie zostanie wystarczająco wcześnie zdiagnozowana, szanse na całkowite wyleczenie dramatycznie maleją, praktycznie do zera.

Przez wiele lat ocena charakteru znamienia barwnikowego zależała jedynie od doświadczenia i wyczucia lekarza. Niestety, w wielu przypadkach intuicja okazywała się zawodna i dochodziło do przeoczenia wczesnego etapu rozwoju choroby nowotworowej. W związku z powyższym, w celu zdecydowanej poprawy skuteczności diagnostyki zmian barwnikowych, opracowano skomputeryzowany system umożliwiającym wizualizację i archiwizowanie obrazów znamion, jak również umożliwia przeprowadzanie skomplikowanych analiz matematycznych pozwalających na dokładną ocenę charakteru znamion barwnikowych.

Opisywana metoda diagnostyczna jest nieinwazyjna, bezbolesna, a opracowany komputerowo wynik badania otrzymujemy w ciągu kilku sekund.

Funkcja Screening:

Funkcja ta jest szczególnie zalecana w przypadku pacjentów z wieloma znamionami barwnikowymi, czyli również dla chorych z zespołem znamion atypowych. Umożliwia ona szybką diagnostykę dermatoskopową licznych znamion, bez konieczności zapisywania obrazów. Jeżeli wizualizowane znamiona okażą się jednak podejrzane, ich obraz można zapisać w celu ułatwienia dalszej regularnej kontroli lub wykonać badanie z wykorzystaniem Moleanalyzer, które określi nam stopień złośliwości zmiany.

Funkcja Mole Mapping:

Program do wczesnego wykrywania czerniaka skóry. Pozwala na obserwację zmian barwnikowych w czasie poprzez zestawienie zdjęć wykonywanych w trakcie kolejnych wizyt kontrolnych. Program umożliwia równoległe dokonanie analizy dwóch zmian i porównanie ich parametrów. Rozróżnienie zmian łagodnych od złośliwych oparte jest na skomplikowanych algorytmach matematycznych.

Ocena komputerowa zmiany jest weryfikowana z obserwacjami lekarza, który podejmuje ostateczną diagnozę.

Funkcja BodyScan pro:

Funkcja analizowania dużej ilości zmian. BodyScan pro pozwala automatycznie porównać dwie fotografie całego ciała poprzez nałożenie na siebie obrazów. Wszystkie nowo powstałe zmiany zakreślane są czerwonym kółeczkiem. Jest to precyzyjna, oszczędzająca czas technika przeznaczona zwłaszcza dla pacjentów z zespołem znamion dysplastycznych.

Zielone kółka oznaczają brak zmian w obrębie wcześniej istniejących znamion, żółte kółka oznaczają minimalne zmiany w obrębie znamion, natomiast czerwone kółka powstają wokół znamion, w obrębie których komputer stwierdził ewidentne zmiany lub są to zmiany, których nie było podczas wcześniejszej wizyty lekarskiej.

Podejrzane zmiany można zaznaczyć niebieską flagą, a następnie wykonać analizę komputerową wykorzystując system Moleanalyzer.

Zmiany barwnikowe, zidentyfikowane w procesie analizy komputerowej jako podejrzane wymagają konsultacji lekarza specjalisty. W następnym etapie zmiana taka usuwana jest chirurgicznie wraz z marginesem zdrowej skóry. Materiał pobrany w trakcie zabiegu chirurgicznego wymaga badania histopatologicznego (mikroskopowego), ostatecznie weryfikującego charakter wyciętej zmiany (złośliwa/łagodna). Całkowite usunięcie zmiany złośliwej (czerniaka) daje prawie 100% prawdopodobieństwa wyleczenia.

U około 30% pacjentów z czerniakiem złośliwym nowotwór rozwinął się na podłożu istniejącego znamienia melanocytowego, dlatego przed przystąpieniem do określonego działania, należy przeprowadzić właściwą diagnostykę oraz rozważyć wszystkie możliwe metody leczenia, wybierając nie tylko tę, dzięki której osiągniemy najlepszy efekt kosmetyczny, ale również tę, która będzie w danym przypadku najbezpieczniejsza.

Obraz kliniczny i postępowanie w przypadku plam melanocytowych

Znamię barwnikowe u dziecka: stan przed i po usunięciu znamienia i zaopatrzenia ubytku plastyką płatową:

Piegi

Piegi szczególnie często obserwuje się u pacjentów o jasnym odcieniu skóry. Z reguły pojawiają się przed 3 rokiem życia. Piegi są plamami jasnobrązowymi o średnicy około 3 mm, występującymi głównie w obrębie twarzy, ale mogą również być zlokalizowane w okolicy dekoltu, ramion oraz przedramion. W zależności od intensywności ekspozycji na promieniowanie słoneczne, piegi wykazują różny stopień natężenia barwy. Im bardziej dana osoba jest eksponowana na promieniowanie słoneczne, tym odcień piegów jest ciemniejszy. Nigdy jednak nie będą tak ciemne jak plamy soczewicowate. Jedną z cech różnicujących plamy soczewicowate i piegi jest fakt, że piegi zanikają przy braku stymulacji promieniowaniem UV (np. w okresie zimowym).

Czytaj dalej: Piegi

Plamy koloru kawy z mlekiem

Plamy koloru kawy z mlekiem powstają we wczesnym dzieciństwie. Są to duże, jasnobrązowe plamy o równomiernym zabarwieniu i delikatnym odgraniczeniu. Występują pojedynczo, natomiast mnogie plamy koloru kawy z mlekiem często są związane z różnymi zespołami chorobowymi. Plamy tego typu to zmiany łagodne, nigdy nie ulegające zezłośliwieniu.

Czytaj dalej: Plamy koloru kawy z mlekiem

Plamy soczewicowate

Plamy soczewicowate najczęściej pojawiają się w dzieciństwie, a ich liczba może zwiększyć się w wieku dojrzałym. Są zmianami ciemnobrązowymi, o wymiarach zbliżonych do 1cm. Mogą być zlokalizowane w obrębie skóry całego ciała oraz na granicy skóry i błon śluzowych, a także w obrębie spojówek.

Czytaj dalej: Plamy soczewicowate

Znamię Beckera

Znamię Beckera jest najczęściej zmianą nabytą, ale zdarzają się również przypadki znamion wrodzonych. Znamię zostaje najczęściej zauważone w drugiej lub trzeciej dekadzie życia, często po epizodzie intensywnej ekspozycji na promieniowanie słoneczne. Zmiany występują jednostronnie i najczęściej lokalizują się w obrębie skóry barku lub ramion.

Czytaj dalej: Znamię Beckera

Obraz kliniczny i postępowanie w przypadku znamion melanocytowych

Znamiona melanocytowe możemy podzielić na wrodzone i nabyte. Wyróżniamy znamiona skórne, do których zaliczamy odmiany znamienia błękitnego, plamę mongolską, znamię Oty i znamię Ito oraz zwykłe znamiona melanocytowe, do których zaliczamy formy szczególne, między innymi znamię Spitz, znamię Suttona, plamę soczewicowatą (omówioną powyżej z innymi plamami soczewicowatymi) znamię dysplastyczne oraz znamię wrodzone.

Znamiona skórne:

Znamię błękitne

Znamiona błękitne są dosyć często spotykane. Najczęściej pojawiają się w okresie dojrzewania. Mogą występować w obrębie całej powierzchni skóry. Wyróżniamy 3 rodzaje znamion błękitnych[9]: znamię błękitne pospolite, znamię błękitne komórkowe oraz złośliwe znamię błękitne. Pospolite znamię błękitne jest niebieskim lub czarno-niebieskim guzkiem o średnicy od 0,5 do 1,0 cm.

Czytaj dalej: Znamię błękitne

Zwykłe znamiona melanocytowe

Znamiona melanocytowe nabyte pojawiają się w obrębie skóry po urodzeniu. Rzadko występują we wczesnym dzieciństwie, ale ich liczba zwiększa się i osiąga swój szczyt w trzeciej dekadzie życia. Następnie liczba znamion melanocytowych zwykłych ulega zmniejszeniu, ponieważ znamiona przechodzą w fazę inwolucji.

Średnio u osoby dorosłej występuje około 20-30 znamion zwykłych. Znamiona melanocytowe charakteryzują się szerokim spektrum obrazów klinicznych. Typowe, najczęściej spotykane znamię melanocytowe jest guzkiem wielkości 2-6 mm, brązowego koloru o wyraźnie zaznaczonej, regularnej granicy. Bardzo duże znaczenie ma związek znamienia melanocytowego z wystąpieniem czerniaka złośliwego. Około 1/3 pacjentów z czerniakiem złośliwym podaje w wywiadzie obecność znamienia melanocytowego w miejscu czerniaka.

Znamię Spitz

Szczególna odmiana zwykłego znamienia barwnikowego

Łagodny guz melanocytowy występujący głównie u dzieci[10] i w mniejszym stopniu u osób dorosłych. Obraz histopatologiczny znamienia przypomina czerniaka złośliwego i często stanowi duży problem diagnostyczny. Grupa badająca histopatologię znamion Spitz stwierdziła, że nie można definitywnie stwierdzić, że pomimo tego, że nie znaleziono przerzutów, znamię Spitz nie jest czerniakiem złośliwym. Brak przerzutów nie może wykluczyć rozpoznania czerniaka[11].

Czytaj dalej: Znamię Spitz

Znamię Suttona

Szczególna odmiana zwykłego znamienia barwnikowego

Znamię Suttona, często nazywane znamieniem typu „halo” pojawia się zwykle u osób poniżej 20 roku życia. Znamię Suttona jest to znamię otoczone obszarem odbarwienia, najczęściej ulegające regresji. Patogeneza tego zjawiska jest nieznana. W 20% przypadków znamię Suttona powiązane jest ze znamieniem atypowym lub czerniakiem złośliwym. W typowym znamieniu typu „halo” znamię centralne, wielkości 3-6 mm, charakteryzuje się regularnym, wyraźnym brzegiem i równomiernym jasno lub ciemnobrązowym zabarwieniem.

Czytaj dalej: Znamię Suttona

Znamię płaskie

Zwykłe znamię melanocytowe.

Znamię płaskie jest najczęściej znamieniem nabytym, ale zdarzają się również formy wrodzone. Znamię występuje w obrębie tułowia oraz kończyn. Jasnobrązowa plama ma często wielkość 1-4 cm, a ciemniejsze, drobne plamki bądź grudki rozsiane na jej powierzchni sięgają rozmiarów 1-6 mm.

Czytaj dalej: Znamię płaskie

Wrodzone znamiona melanocytowe

Wrodzone znamiona melanocytowe obecne są w obrębie skóry już w momencie urodzenia. Część z nich może nie zostać z początku zauważona ze względu na brak widzialnego barwnika[14].

Czytaj dalej: Wrodzone znamiona melanocytowe

Znamiona atypowe

Znamiona atypowe mogą być pojedyncze lub mnogie. Mogą występować sporadycznie lub rodzinnie, szczególnie w przypadku zespołu znamion dysplastycznych. Znamiona te pojawiają się z reguły pod koniec pierwszej dekady życia. Postać sporadyczna może wystąpić w każdym okresie życia, natomiast w przypadku znamion występujących rodzinnie najczęściej pojawiają się pod koniec drugiej dekady życia.

Czytaj dalej: Znamiona atypowe

Znamiona atypowe mogą być pojedyncze lub mnogie. Mogą występować sporadycznie lub rodzinnie, szczególnie w przypadku zespołu znamion dysplastycznych.

Znamiona te pojawiają się z reguły pod koniec pierwszej dekady życia. Postać sporadyczna może wystąpić w każdym okresie życia, natomiast w przypadku znamion występujących rodzinnie najczęściej pojawiają się pod koniec drugiej dekady życia.

Znamiona atypowe mogą być zlokalizowane na całej powierzchni skóry oraz na błonach śluzowych. Najczęściej obserwowane cechy kliniczne znamion atypowych to asymetria, różnorodne zabarwienie, wielkość powyżej 3-5 mm, niewyraźne i nieregularne granice oraz zróżnicowana powierzchnia. Część znamion ma charakter plamy, inne mogą być guzkami lub tworzyć guzki w obrębie plamy. Czasami zdarzają się nawet guzki uszypułowane.

Postępowanie terapeutyczne w przypadku znamion atypowych uwarunkowane jest ilością znamion występujących w obrębie skóry oraz wywiadem osobniczym i rodzinnym w kierunku występowania czerniaka złośliwego lub zespołu znamion atypowych. Jeżeli cechy atypowe są miernie nasilone, ogniska należy uważnie obserwować. Liczba znamion atypowych w ciągu życia zazwyczaj rośnie, a same znamiona mogą się powiększać. Pacjenci z dużą liczbą znamion atypowych wymagają kontroli co 6-12 miesięcy[10]. Kontrola ta polega na dokładnych pomiarach wielkości zmian oraz na ich ocenie dermatoskopowej. Niezwykle pomocnym w diagnostyce znamion atypowych jest videodermatoskop.

Każde podejrzane ognisko, mogące być czerniakiem musi być usunięte z marginesem 2 mm[9] i poddane badaniu histopatologicznemu. Znamiona atypowe nie powinny być leczone metodą laseroterapii[3].

Czerniak jest rzadkim nowotworem skóry, ale zachorowalność stale wzrasta. Co roku w Polsce odnotowuje się około 1100 nowych przypadków czerniaka i nowotwór ten coraz częściej dotyczy młodych ludzi. Rozległy zabieg chirurgiczny jest jedynym możliwym leczeniem radykalnym.

Wczesne rozpoznawanie podejrzanych o transformacje nowotworową znamion stanowi poważne wyzwanie. Wiele znamion barwnikowych posiadających ewidentne cechy sugerujące ich podejrzany charakter pozostaje bez odpowiedniego leczenia. Pacjenci często bagatelizują obecność podejrzanych znamion, co jest spowodowane zarówno brakiem wiedzy, jak i obawami przed ewentualnym leczeniem chirurgicznym i otrzymaniem „tragicznej” diagnozy. Usunięcie, z odpowiednim marginesem chirurgicznym ogniska, czerniaka złośliwego, którego grubość w skali Breslow nie przekracza 1mm w 99% jest zabiegiem radykalnym, całkowicie eliminującym chorobę. Każdy kolejny milimetr grubości ogniska nowotworowego zwiększa prawdopodobieństwo rozprzestrzenienia choroby w organizmie, w tym, w pierwszej kolejności, pojawienia się przerzutów w okolicznych węzłach chłonnych.