U około 30% pacjentów z czerniakiem złośliwym nowotwór rozwinął się na podłożu istniejącego znamienia melanocytowego, dlatego przed przystąpieniem do określonego działania, należy przeprowadzić właściwą diagnostykę oraz rozważyć wszystkie możliwe metody leczenia, wybierając nie tylko tę, dzięki której osiągniemy najlepszy efekt kosmetyczny, ale również tę, która będzie w danym przypadku najbezpieczniejsza.

Obraz kliniczny i postępowanie w przypadku plam melanocytowych

Znamię barwnikowe u dziecka: stan przed i po usunięciu znamienia i zaopatrzenia ubytku plastyką płatową:

Piegi

Piegi szczególnie często obserwuje się u pacjentów o jasnym odcieniu skóry. Z reguły pojawiają się przed 3 rokiem życia. Piegi są plamami jasnobrązowymi o średnicy około 3 mm, występującymi głównie w obrębie twarzy, ale mogą również być zlokalizowane w okolicy dekoltu, ramion oraz przedramion. W zależności od intensywności ekspozycji na promieniowanie słoneczne, piegi wykazują różny stopień natężenia barwy. Im bardziej dana osoba jest eksponowana na promieniowanie słoneczne, tym odcień piegów jest ciemniejszy. Nigdy jednak nie będą tak ciemne jak plamy soczewicowate. Jedną z cech różnicujących plamy soczewicowate i piegi jest fakt, że piegi zanikają przy braku stymulacji promieniowaniem UV (np. w okresie zimowym).

Czytaj dalej: Piegi

Plamy koloru kawy z mlekiem

Plamy koloru kawy z mlekiem powstają we wczesnym dzieciństwie. Są to duże, jasnobrązowe plamy o równomiernym zabarwieniu i delikatnym odgraniczeniu. Występują pojedynczo, natomiast mnogie plamy koloru kawy z mlekiem często są związane z różnymi zespołami chorobowymi. Plamy tego typu to zmiany łagodne, nigdy nie ulegające zezłośliwieniu.

Czytaj dalej: Plamy koloru kawy z mlekiem

Plamy soczewicowate

Plamy soczewicowate najczęściej pojawiają się w dzieciństwie, a ich liczba może zwiększyć się w wieku dojrzałym. Są zmianami ciemnobrązowymi, o wymiarach zbliżonych do 1cm. Mogą być zlokalizowane w obrębie skóry całego ciała oraz na granicy skóry i błon śluzowych, a także w obrębie spojówek.

Czytaj dalej: Plamy soczewicowate

Znamię Beckera

Znamię Beckera jest najczęściej zmianą nabytą, ale zdarzają się również przypadki znamion wrodzonych. Znamię zostaje najczęściej zauważone w drugiej lub trzeciej dekadzie życia, często po epizodzie intensywnej ekspozycji na promieniowanie słoneczne. Zmiany występują jednostronnie i najczęściej lokalizują się w obrębie skóry barku lub ramion.

Czytaj dalej: Znamię Beckera

Obraz kliniczny i postępowanie w przypadku znamion melanocytowych

Znamiona melanocytowe możemy podzielić na wrodzone i nabyte. Wyróżniamy znamiona skórne, do których zaliczamy odmiany znamienia błękitnego, plamę mongolską, znamię Oty i znamię Ito oraz zwykłe znamiona melanocytowe, do których zaliczamy formy szczególne, między innymi znamię Spitz, znamię Suttona, plamę soczewicowatą (omówioną powyżej z innymi plamami soczewicowatymi) znamię dysplastyczne oraz znamię wrodzone.

Znamiona skórne:

Znamię błękitne

Znamiona błękitne są dosyć często spotykane. Najczęściej pojawiają się w okresie dojrzewania. Mogą występować w obrębie całej powierzchni skóry. Wyróżniamy 3 rodzaje znamion błękitnych[9]: znamię błękitne pospolite, znamię błękitne komórkowe oraz złośliwe znamię błękitne. Pospolite znamię błękitne jest niebieskim lub czarno-niebieskim guzkiem o średnicy od 0,5 do 1,0 cm.

Czytaj dalej: Znamię błękitne

Zwykłe znamiona melanocytowe

Znamiona melanocytowe nabyte pojawiają się w obrębie skóry po urodzeniu. Rzadko występują we wczesnym dzieciństwie, ale ich liczba zwiększa się i osiąga swój szczyt w trzeciej dekadzie życia. Następnie liczba znamion melanocytowych zwykłych ulega zmniejszeniu, ponieważ znamiona przechodzą w fazę inwolucji.

Średnio u osoby dorosłej występuje około 20-30 znamion zwykłych. Znamiona melanocytowe charakteryzują się szerokim spektrum obrazów klinicznych. Typowe, najczęściej spotykane znamię melanocytowe jest guzkiem wielkości 2-6 mm, brązowego koloru o wyraźnie zaznaczonej, regularnej granicy. Bardzo duże znaczenie ma związek znamienia melanocytowego z wystąpieniem czerniaka złośliwego. Około 1/3 pacjentów z czerniakiem złośliwym podaje w wywiadzie obecność znamienia melanocytowego w miejscu czerniaka.

Znamię Spitz

Szczególna odmiana zwykłego znamienia barwnikowego

Łagodny guz melanocytowy występujący głównie u dzieci[10] i w mniejszym stopniu u osób dorosłych. Obraz histopatologiczny znamienia przypomina czerniaka złośliwego i często stanowi duży problem diagnostyczny. Grupa badająca histopatologię znamion Spitz stwierdziła, że nie można definitywnie stwierdzić, że pomimo tego, że nie znaleziono przerzutów, znamię Spitz nie jest czerniakiem złośliwym. Brak przerzutów nie może wykluczyć rozpoznania czerniaka[11].

Czytaj dalej: Znamię Spitz

Znamię Suttona

Szczególna odmiana zwykłego znamienia barwnikowego

Znamię Suttona, często nazywane znamieniem typu „halo” pojawia się zwykle u osób poniżej 20 roku życia. Znamię Suttona jest to znamię otoczone obszarem odbarwienia, najczęściej ulegające regresji. Patogeneza tego zjawiska jest nieznana. W 20% przypadków znamię Suttona powiązane jest ze znamieniem atypowym lub czerniakiem złośliwym. W typowym znamieniu typu „halo” znamię centralne, wielkości 3-6 mm, charakteryzuje się regularnym, wyraźnym brzegiem i równomiernym jasno lub ciemnobrązowym zabarwieniem.

Czytaj dalej: Znamię Suttona

Znamię płaskie

Zwykłe znamię melanocytowe.

Znamię płaskie jest najczęściej znamieniem nabytym, ale zdarzają się również formy wrodzone. Znamię występuje w obrębie tułowia oraz kończyn. Jasnobrązowa plama ma często wielkość 1-4 cm, a ciemniejsze, drobne plamki bądź grudki rozsiane na jej powierzchni sięgają rozmiarów 1-6 mm.

Czytaj dalej: Znamię płaskie

Wrodzone znamiona melanocytowe

Wrodzone znamiona melanocytowe obecne są w obrębie skóry już w momencie urodzenia. Część z nich może nie zostać z początku zauważona ze względu na brak widzialnego barwnika[14].

Czytaj dalej: Wrodzone znamiona melanocytowe

Znamiona atypowe

Znamiona atypowe mogą być pojedyncze lub mnogie. Mogą występować sporadycznie lub rodzinnie, szczególnie w przypadku zespołu znamion dysplastycznych. Znamiona te pojawiają się z reguły pod koniec pierwszej dekady życia. Postać sporadyczna może wystąpić w każdym okresie życia, natomiast w przypadku znamion występujących rodzinnie najczęściej pojawiają się pod koniec drugiej dekady życia.

Czytaj dalej: Znamiona atypowe

Znamię płaskie jest najczęściej znamieniem nabytym, ale zdarzają się również formy wrodzone. Znamię występuje w obrębie tułowia oraz kończyn. Jasnobrązowa plama ma często wielkość 1-4 cm, a ciemniejsze, drobne plamki bądź grudki rozsiane na jej powierzchni sięgają rozmiarów 1-6 mm.

Wraz ze zwiększoną ekspozycją na promieniowanie słoneczne zwiększa się ilość drobnych plamek w obrębie znamienia płaskiego. Istnieją doniesienia potwierdzające rozwój czerniaka złośliwego w obrębie znamienia płaskiego lub w jego bezpośrednim sąsiedztwie[9]. Z uwagi na to, że liczne doniesienia podają występowanie transformacji nowotworowej w obrębie znamion płaskich[13], zmiany charakteryzujące się w/w obrazem klinicznym należy usuwać chirurgicznie.

Znamię Suttona, często nazywane znamieniem typu „halo” pojawia się zwykle u osób poniżej 20 roku życia. Znamię Suttona jest to znamię otoczone obszarem odbarwienia, najczęściej ulegające regresji.

Patogeneza tego zjawiska jest nieznana. W 20% przypadków znamię Suttona powiązane jest ze znamieniem atypowym lub czerniakiem złośliwym. W typowym znamieniu typu „halo” znamię centralne, wielkości 3-6 mm, charakteryzuje się regularnym, wyraźnym brzegiem i równomiernym jasno lub ciemnobrązowym zabarwieniem.

Czasami jednak może być znamieniem zupełnie odbarwionym, jasnoróżowym lub w kolorze skóry. Światło lampy Wooda wyostrza odbarwiony pierścień. Znamiona Suttona często występują licznie w obrębie tułowia.

Postępowanie w przypadku znamienia Suttona należy dokładnie rozważyć. Niezwykle istotny jest wywiad osobniczy oraz rodzinny w kierunku czerniaka złośliwego, znamion atypowych i bielactwa. Na ogół zmiany tego typu nie wymagają leczenia. Jeżeli są wątpliwości związane z charakterem zmiany melanocytowej należy wykonać zabieg chirurgiczny z następową oceną histopatologiczną.

Znamiona błękitne są dosyć często spotykane. Najczęściej pojawiają się w okresie dojrzewania. Mogą występować w obrębie całej powierzchni skóry.

Wyróżniamy 3 rodzaje znamion błękitnych: znamię błękitne pospolite, znamię błękitne komórkowe oraz złośliwe znamię błękitne. Pospolite znamię błękitne jest niebieskim lub czarno-niebieskim guzkiem o średnicy od 0,5 do 1,0 cm.

Połowa znamion pospolitych występuje w obrębie grzbietowej powierzchni dłoni i stóp. Zmiany najczęściej występują pojedynczo. Znamiona błękitne komórkowe są większe od znamion pospolitych i liczą około 1-3 cm lub więcej. Charakteryzują się gładką, lecz nierówną powierzchnią oraz niebiesko-szarym lub czarnym kolorem. Zmiany najczęściej są zlokalizowane w okolicy krzyżowej i w obrębie skóry pośladków. Znamiona mogą również występować na skórze głowy, rąk i stóp.

Występujące niezwykle rzadko złośliwe znamiona błękitne są formą czerniaka złośliwego powstającego ze znamienia błękitnego. Szybko powiększają się osiągając rozmiary kilku centymetrów. Ich powierzchnia często ma charakter guzkowy. Zmiany tego typu najczęściej zlokalizowane są w obrębie głowy. Znamię błękitne złośliwe może również powstać w obrębie zmian łagodnych takich jak np. znamię Ota lub Ito. Zdarzają się przypadki znamion złośliwych tworzących się „de novo”.

Znamiona błękitne mniejsze od 1 cm, nieulegające zmianom, znajdujące się w typowej lokalizacji nie wymagają leczenia. Natomiast ze względu na możliwość pomylenia takiego znamienia z czerniakiem złośliwym najlepiej usunąć ją chirurgicznie i wykonać badanie histopatologiczne w celu potwierdzenia rozpoznania.

Najczęściej spotykamy znamiona barwnikowe (naevus pigmentosus) o rozmaitym zabarwieniu, od barwy skóry zdrowej do ciemno-brązowej, o powierzchni gładkiej lub zrazikowej, niekiedy owłosionej. Mogą one rozrastać się do dość znacznych rozmiarów.

Wszelkie zmiany na skórze, szczególnie w obrębie okolic odsłoniętych narażonych na długotrwałe działanie promieni słonecznych (plecy, ramiona, szyja, twarz), należy usuwać. Wskazaniem do wycięcia jest nagłe ich pojawienie się, szybki rozrost i objawy podrażnienia (swędzenie, zaczerwienienie). Chociaż ryzyko rozwoju czerniaka skóry w ich obrębie jest niewielkie to jednak osoby o jasnej karnacji opalające się na kolor czerwony lub osoby z wywiadem rodzinnym występowania raka skóry powinny zdecydować się na ich wycięcie.

Znamiona naskórkowe (naevus epidermalis) to twarde zmiany o linijnym i jednostronnym ułożeniu o barwie skóry niezmienionej lub o brunatnym odcieniu. Pojawiają się we wczesnym dzieciństwie i utrzymują się trwale. Należy je usunąć chirurgicznie lub przy pomocy krioterapii, ewentualnie laseroterapii.

Brodawki łojotokowe (verruca seborrhoica) to łagodne zmiany skóry często o nierównej powierzchni i uszypułowane. Umiejscowione najczęściej na tułowiu, twarzy i grzbietach rąk. Pojawiają się w wieku dojrzałym i u osób starszych.

Znamiona i brodawki usuwa się w znieczuleniu miejscowym, z tzw. marginesem otaczających zdrowych tkanek. Ranę zeszywa się kilkoma szwami pojedynczymi oraz dla wzmocnienia dodatkowo zakłada się plastry tzw. steril – stripy. Cięcia wykonuje się zgodnie z liniami skóry by pozostawić jak najmniejszą, minimalnie widoczną bliznę. Po tygodniu usuwa się szwy. Wycięte tkanki wysyła się do badania histopatologicznego.

Czerniak może rozwinąć się na podłożu znamion barwnikowych atypowych, zwykłych i wrodzonych. Osoby posiadające takie znamiona są bardziej wrażliwe na słońce i to u nich istnieje większe ryzyko powstania czerniaka. Problem dotyczy osób, które w młodości często doznawały oparzeń posłonecznych, jak i tych, które opalają się stosunkowo trudno.

Czerniak jest nowotworem złośli­wym powodującym dużą śmiertelność. Jego najczęstszym umiejscowieniem jest skóra (ok. 90%), ale lokalizuje się rów­nież w obrębie gałki ocznej, błon ślu­zowych okolic otworów naturalnych, np. odbytu, pod paznokciem oraz nie­zwykle rzadko w oponach mózgowych.

Do czynników ryzyka występowania czerniaka skóry zaliczamy przede wszystkim długotrwałą ekspozycję na promieniowanie ultrafioletowe (słonecz­ne i inne), intensywne opalanie się z ob­jawami oparzenia skóry oraz nadmierne opalanie się w dzieciństwie. Bardziej narażone są osoby z dużą ilością zna­mion, szczególnie gdy są one mecha­nicznie drażnione bądź posiadają cechy już sugerujące zmiany nowotworowe. Niebagatelne znaczenie ma również ko­lor skóry i włosów, bowiem u osób z jasną karnacją, mających niebieskie oczy, włosy blond lub rude czerniak skóry występuje zdecydowanie częściej. Jest to związane z mniejszą ilością barw­nika, melaniny. U ciemnoskórych czer­niak częściej lokalizuje się na błonach śluzowych. Ostatnio stwierdzono, że dużą rolę odgrywa czynnik genetyczny (rodzinny zespół znamion dysplastycznych, czerniak występujący rodzinnie).

Zapobieganie występowaniu zmian posłonecznych polega przede wszyst­kim na unikaniu czynników ryzyka lub zmniejszeniu ich oddziaływania.

Przede wszystkim należy:

• Dokładnie poznać fenotyp swo­jej skóry (barwę oczu i kolor włosów) oraz szczegółowo obejrzeć wszelkie zmiany na skórze i błonach śluzowych.
• Nie korzystać z kąpieli słonecz­nych w godzinach 11.00-15.00, gdy jest największe nasłonecznienie, podczas opalania stosować kremy z filtrem o wy­sokiej protekcji (min. 30), nosić nakry­cie głowy i odpowiedni ubiór oraz okulary przeciwsłoneczne UV, szczególnie przy jasnych oczach (pamiętać, że w kra­jach o dużym nasłonecznieniu i w gó­rach promieniowanie jest silniejsze).
• Usuwać znamiona narażone na stałe drażnienie mechaniczne (przez bieliznę, pasek od spodni, golenie twa­rzy itd.) oraz zgłosić się do lekarza, gdy znamiona są niepokojące – rosną, zmie­niły kolor, kształt, pojawiło się swędze­nie, ból lub krwawienie.
• Poddawać się badaniom profilak­tycznym skóry i błon śluzowych przynaj­mniej raz na pół roku, jeżeli w rodzinie występowały przypadki nowotworów tych okolic ciała.

Słońce jest źródłem energii dla na­szego organizmu, ale należy z niego korzystać rozsądnie i z umiarem, gdyż może stać się ono przyczyną poważ­nych chorób.