U około 30% pacjentów z czerniakiem złośliwym nowotwór rozwinął się na podłożu istniejącego znamienia melanocytowego, dlatego przed przystąpieniem do określonego działania, należy przeprowadzić właściwą diagnostykę oraz rozważyć wszystkie możliwe metody leczenia, wybierając nie tylko tę, dzięki której osiągniemy najlepszy efekt kosmetyczny, ale również tę, która będzie w danym przypadku najbezpieczniejsza.

Obraz kliniczny i postępowanie w przypadku plam melanocytowych

Znamię barwnikowe u dziecka: stan przed i po usunięciu znamienia i zaopatrzenia ubytku plastyką płatową:

Piegi

Piegi szczególnie często obserwuje się u pacjentów o jasnym odcieniu skóry. Z reguły pojawiają się przed 3 rokiem życia. Piegi są plamami jasnobrązowymi o średnicy około 3 mm, występującymi głównie w obrębie twarzy, ale mogą również być zlokalizowane w okolicy dekoltu, ramion oraz przedramion. W zależności od intensywności ekspozycji na promieniowanie słoneczne, piegi wykazują różny stopień natężenia barwy. Im bardziej dana osoba jest eksponowana na promieniowanie słoneczne, tym odcień piegów jest ciemniejszy. Nigdy jednak nie będą tak ciemne jak plamy soczewicowate. Jedną z cech różnicujących plamy soczewicowate i piegi jest fakt, że piegi zanikają przy braku stymulacji promieniowaniem UV (np. w okresie zimowym).

Czytaj dalej: Piegi

Plamy koloru kawy z mlekiem

Plamy koloru kawy z mlekiem powstają we wczesnym dzieciństwie. Są to duże, jasnobrązowe plamy o równomiernym zabarwieniu i delikatnym odgraniczeniu. Występują pojedynczo, natomiast mnogie plamy koloru kawy z mlekiem często są związane z różnymi zespołami chorobowymi. Plamy tego typu to zmiany łagodne, nigdy nie ulegające zezłośliwieniu.

Czytaj dalej: Plamy koloru kawy z mlekiem

Plamy soczewicowate

Plamy soczewicowate najczęściej pojawiają się w dzieciństwie, a ich liczba może zwiększyć się w wieku dojrzałym. Są zmianami ciemnobrązowymi, o wymiarach zbliżonych do 1cm. Mogą być zlokalizowane w obrębie skóry całego ciała oraz na granicy skóry i błon śluzowych, a także w obrębie spojówek.

Czytaj dalej: Plamy soczewicowate

Znamię Beckera

Znamię Beckera jest najczęściej zmianą nabytą, ale zdarzają się również przypadki znamion wrodzonych. Znamię zostaje najczęściej zauważone w drugiej lub trzeciej dekadzie życia, często po epizodzie intensywnej ekspozycji na promieniowanie słoneczne. Zmiany występują jednostronnie i najczęściej lokalizują się w obrębie skóry barku lub ramion.

Czytaj dalej: Znamię Beckera

Obraz kliniczny i postępowanie w przypadku znamion melanocytowych

Znamiona melanocytowe możemy podzielić na wrodzone i nabyte. Wyróżniamy znamiona skórne, do których zaliczamy odmiany znamienia błękitnego, plamę mongolską, znamię Oty i znamię Ito oraz zwykłe znamiona melanocytowe, do których zaliczamy formy szczególne, między innymi znamię Spitz, znamię Suttona, plamę soczewicowatą (omówioną powyżej z innymi plamami soczewicowatymi) znamię dysplastyczne oraz znamię wrodzone.

Znamiona skórne:

Znamię błękitne

Znamiona błękitne są dosyć często spotykane. Najczęściej pojawiają się w okresie dojrzewania. Mogą występować w obrębie całej powierzchni skóry. Wyróżniamy 3 rodzaje znamion błękitnych[9]: znamię błękitne pospolite, znamię błękitne komórkowe oraz złośliwe znamię błękitne. Pospolite znamię błękitne jest niebieskim lub czarno-niebieskim guzkiem o średnicy od 0,5 do 1,0 cm.

Czytaj dalej: Znamię błękitne

Zwykłe znamiona melanocytowe

Znamiona melanocytowe nabyte pojawiają się w obrębie skóry po urodzeniu. Rzadko występują we wczesnym dzieciństwie, ale ich liczba zwiększa się i osiąga swój szczyt w trzeciej dekadzie życia. Następnie liczba znamion melanocytowych zwykłych ulega zmniejszeniu, ponieważ znamiona przechodzą w fazę inwolucji.

Średnio u osoby dorosłej występuje około 20-30 znamion zwykłych. Znamiona melanocytowe charakteryzują się szerokim spektrum obrazów klinicznych. Typowe, najczęściej spotykane znamię melanocytowe jest guzkiem wielkości 2-6 mm, brązowego koloru o wyraźnie zaznaczonej, regularnej granicy. Bardzo duże znaczenie ma związek znamienia melanocytowego z wystąpieniem czerniaka złośliwego. Około 1/3 pacjentów z czerniakiem złośliwym podaje w wywiadzie obecność znamienia melanocytowego w miejscu czerniaka.

Znamię Spitz

Szczególna odmiana zwykłego znamienia barwnikowego

Łagodny guz melanocytowy występujący głównie u dzieci[10] i w mniejszym stopniu u osób dorosłych. Obraz histopatologiczny znamienia przypomina czerniaka złośliwego i często stanowi duży problem diagnostyczny. Grupa badająca histopatologię znamion Spitz stwierdziła, że nie można definitywnie stwierdzić, że pomimo tego, że nie znaleziono przerzutów, znamię Spitz nie jest czerniakiem złośliwym. Brak przerzutów nie może wykluczyć rozpoznania czerniaka[11].

Czytaj dalej: Znamię Spitz

Znamię Suttona

Szczególna odmiana zwykłego znamienia barwnikowego

Znamię Suttona, często nazywane znamieniem typu „halo” pojawia się zwykle u osób poniżej 20 roku życia. Znamię Suttona jest to znamię otoczone obszarem odbarwienia, najczęściej ulegające regresji. Patogeneza tego zjawiska jest nieznana. W 20% przypadków znamię Suttona powiązane jest ze znamieniem atypowym lub czerniakiem złośliwym. W typowym znamieniu typu „halo” znamię centralne, wielkości 3-6 mm, charakteryzuje się regularnym, wyraźnym brzegiem i równomiernym jasno lub ciemnobrązowym zabarwieniem.

Czytaj dalej: Znamię Suttona

Znamię płaskie

Zwykłe znamię melanocytowe.

Znamię płaskie jest najczęściej znamieniem nabytym, ale zdarzają się również formy wrodzone. Znamię występuje w obrębie tułowia oraz kończyn. Jasnobrązowa plama ma często wielkość 1-4 cm, a ciemniejsze, drobne plamki bądź grudki rozsiane na jej powierzchni sięgają rozmiarów 1-6 mm.

Czytaj dalej: Znamię płaskie

Wrodzone znamiona melanocytowe

Wrodzone znamiona melanocytowe obecne są w obrębie skóry już w momencie urodzenia. Część z nich może nie zostać z początku zauważona ze względu na brak widzialnego barwnika[14].

Czytaj dalej: Wrodzone znamiona melanocytowe

Znamiona atypowe

Znamiona atypowe mogą być pojedyncze lub mnogie. Mogą występować sporadycznie lub rodzinnie, szczególnie w przypadku zespołu znamion dysplastycznych. Znamiona te pojawiają się z reguły pod koniec pierwszej dekady życia. Postać sporadyczna może wystąpić w każdym okresie życia, natomiast w przypadku znamion występujących rodzinnie najczęściej pojawiają się pod koniec drugiej dekady życia.

Czytaj dalej: Znamiona atypowe

Piegi szczególnie często obserwuje się u pacjentów o jasnym odcieniu skóry. Z reguły pojawiają się przed 3 rokiem życia. Piegi są plamami jasnobrązowymi o średnicy około 3 mm, występującymi głównie w obrębie twarzy, ale mogą również być zlokalizowane w okolicy dekoltu, ramion oraz przedramion.

W zależności od intensywności ekspozycji na promieniowanie słoneczne, piegi wykazują różny stopień natężenia barwy. Im bardziej dana osoba jest eksponowana na promieniowanie słoneczne, tym odcień piegów jest ciemniejszy. Nigdy jednak nie będą tak ciemne jak plamy soczewicowate. Jedną z cech różnicujących plamy soczewicowate i piegi jest fakt, że piegi zanikają przy braku stymulacji promieniowaniem UV (np. w okresie zimowym).

Piegi są zmianami łagodnymi, nieulegającymi transformacji nowotworowej[1]. Uważa się natomiast, że są markerem uszkodzeń słonecznych skóry przez słońce. Tym samym ich obecność może sugerować ryzyko nasilonego nowotworzenia w obrębie skóry indukowanego przez promieniowanie UV[2].

Piegi nie wymagają leczenia, lecz dla niektórych są defektem kosmetycznym. Najmniej inwazyjną metodą, poza makijażem, jest stosowanie kremów wybielających, zawierających kwas kojowy oraz hydrochinon. Osobno lub jednocześnie z w/w preparatami można zastosować kremy zawierające kwas witaminy A, który stosowany regularnie przez dłuższy czas powoduje zblednięcie piegów. Podejmuje się też próby leczenia piegów przez stosowanie alfa-hydroksykwasów. Skuteczniejszymi metodami leczenia są krioterapia lub laseroterapia, ale wiążą się z ryzykiem bliznowacenia. Obecnie najlepsze efekty, nawet bez bliznowacenia, osiąga się przy zastosowaniu lasera rubinowego oraz innych laserów o długim impulsie, emitujących światło zielone[3]. W celu usunięcia piegów można również stosować technikę resurfacingu, wymagającą kilkakrotnych powtórzeń, jednak w rzadkich przypadkach może to doprowadzić w danej lokalizacji nawet do hyperpigmentacji. Po zabiegach terapeutycznych wskazane jest stosowanie ochrony przeciwsłonecznej, ponieważ ogniska melanocytowe mają tendencję do pojawiania się w tym samym miejscu w kolejnym sezonie letnim.

Pod względem patomorfologicznym przebarwienia mogą mieć charakter melaninowy i niemelaninowy. Ze wzglę­du na głębokość lokalizacji dzielimy je na naskórkowe (z kumulacją melaniny w naskórku) i skórne (barwnik kumulu­je się w makrofagach skóry właściwej). Najczęściej występują przebarwienia mieszane, skórnonaskórkowe. Ustale­nie głębokości przebarwień umożliwia badanie w lampie Wooda.

Najczęstsze zmiany zabarwienia skó­ry to piegi (ephelides), w których na nie­wielkiej przestrzeni obserwuje się zwięk­szenie zawartości barwnika w warstwie podstawnej naskórka, głównie twarzy i odsłoniętych części ciała. Są to w isto­cie jedynie defekty kosmetyczne i nie sta­nowią punktu wyjścia nowotworów. Piegi powstają po długotrwałym naświe­tlaniu, a istniejące wcześniej stają się z czasem ciemniejsze.

Drugą grupę zmian zabarwienia skó­ry stanowią plamy soczewicowate {lenti-gines). Są to żółtawe lub brunatne plamy przebarwieniowe o różnej wielkości, kształcie i nieostrych granicach, zlewają­ce się ze sobą. Powstają one na skutek zwiększenia liczby melanocytów wypeł­nionych barwnikiem w obrębie warstwy podstawnej naskórka. Ilość tego barwni­ka jest ściśle związana z działaniem pro­mieniowania ultrafioletowego UVB. Tak więc konsekwencją przewlekłych ekspo­zycji na światło u osób w starszym wieku są plamy widoczne na grzbietach dło­ni i twarzy (lentigines sensilis), a w młod­szym, w następstwie oparzeń słonecz­nych (lentigines solares) na karku i barkach. Te ostatnie dotyczą głównie mężczyzn pracujących latem na świeżym powietrzu.

Słońce jest podstawą życia na Ziemi. Jest ono największym, naturalnym źró­dłem energii, a opalanie się jest jednym z ulubionych nawyków ludzi. Mówiąc o promieniowaniu słonecznym, zwykle mamy na myśli promieniowanie ultrafio­letowe UVB. Dobroczynnym efektem jego działania jest przemiana w obrębie skóry nieaktywnej formy witaminy D w jej po­stać aktywną. Niestety, to samo promienio­wanie, zwane także rumieniotwórczym, przyczynia się do powstawania niekorzyst­nych zmian skórnych po opalaniu, takich jak: oparzenia posłoneczne, szybsze sta­rzenie się (photoaging) oraz stymulacja powstawania nowotworów i różnego ro­dzaju fotodermatoz.

Skóra poddana przewlekłemu dzia­łaniu promieni słonecznych ulega po­grubieniu, staje się szorstka i nieelastyczna, mniej sprężysta i jędrna, na­stępnie ulega stopniowemu zanikowi i ścieńczeniu, a na jej powierzchni po­wstają żółte plamy, piegi, plamy soczewicowate, wybroczyny i teleangiektazje. Tworzą się więc głębokie zmarszczki i bruzdy oraz nasilają procesy nowotworzenia. Najbardziej szkodliwe zmia­ny zachodzą w tkance podskórnej, bo­wiem dochodzi w niej do rozpadu i zaniku włókien kolagenu i elastyny.

Pierwsze obserwacje dotyczące szkodliwości działania słońca pochodzą z końca XIX wieku. Dopiero jednak moda na opalanie, która pojawiła się na początku lat 60. XX wieku, spowodowa­ła wzrost zainteresowania niepożądany­mi skutkami jego działania. Wpływ pro­mieniowania słonecznego na skórę uzależniony jest od czasu przebywania na słońcu i od fototypu skóry, czyli za­wartości i rodzaju występującej w niej melaniny. Osoby o jasnej karnacji są bardziej wrażliwe i w większym stopniu narażone na uszkodzenia posłoneczne.

Najczęstsze zmiany skórne powsta­jące na skutek niekorzystnego działania promieniowania słonecznego to:

• przebarwienia: piegi, plamy soczewicowate,
• stany przednowotworowe,
• nowotwory skóry,
• czerniak skóry.